در این گزارش، مفهوم یارانه 9 میلیونی، سازوکار حذف ارز ترجیحی، آثار آن بر تورم، عدالت توزیعی و قدرت خرید خانوارها و سناریوهای پیش‌رو را بررسی می‌کنیم.

اصطلاح یارانه 9 میلیونی به برآوردی اشاره دارد که محمدجواد آذری جهرمی مطرح کرده است. او معتقد است اگر دولت ارز ترجیحی 28500 تومانی کالاهای اساسی را حذف کند و مابه‌التفاوت آن را مستقیماً به مردم بدهد، هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه حدود 9 میلیون تومان دریافت خواهد کرد.

این رقم حاصل تقسیم کل یارانه پنهان ارز ترجیحی بین جمعیت کشور است. در حال حاضر، بخش بزرگی از این یارانه در مسیر واردات و توزیع جذب واسطه‌ها، رانت‌جویان و شبکه‌های غیرشفاف می‌شود و به مصرف‌کننده نهایی به‌طور کامل نمی‌رسد.

هدف از حذف ارز ترجیحی این است که:

رانت ناشی از تفاوت نرخ رسمی و آزاد ارز حذف شود.

منابع یارانه‌ای مستقیماً به مصرف‌کننده برسد.

نظام توزیع شفاف‌تر شود.

در مدل فعلی، دولت ارز ارزان را در اختیار واردکنندگان قرار می‌دهد تا کالا با قیمت پایین‌تر وارد شود؛ اما تجربه نشان داده که همیشه این یارانه به قیمت مصرف‌کننده منتقل نمی‌شود.

یارانه 9 میلیونی در واقع تلاش برای تبدیل یارانه پنهان به یارانه آشکار و نقدی است.

اگر هر فرد سالانه 9 میلیون تومان دریافت کند، برای یک خانوار چهار نفره این عدد به حدود 36 میلیون تومان در سال می‌رسد؛ یعنی ماهانه 3 میلیون تومان.

این مبلغ می‌تواند:

بخشی از افزایش قیمت کالاهای اساسی را جبران کند.

قدرت انتخاب خانوار را افزایش دهد.

فشار روانی ناشی از گرانی را کاهش دهد.

اما نکته مهم این است که اگر همزمان با پرداخت یارانه نقدی، قیمت کالاها به‌طور شدید افزایش یابد، ممکن است اثر خالص این سیاست برای برخی خانوارها صفر یا حتی منفی شود.

یکی از نگرانی‌های اصلی درباره یارانه 9 میلیونی اثر تورمی آن است. پرداخت نقدی می‌تواند تقاضا را بالا ببرد و در صورت نبود عرضه کافی، منجر به افزایش قیمت‌ها شود.

از سوی دیگر، حذف ارز ترجیحی خود می‌تواند شوک قیمتی ایجاد کند، به‌ویژه در کالاهایی مانند:

نان و غلات

گوشت و مرغ

لبنیات

روغن و برنج

بنابراین موفقیت طرح یارانه 9 میلیونی به این بستگی دارد که دولت چگونه همزمان:

قیمت‌ها را مدیریت کند

پرداخت‌ها را هدفمند کند

و از ایجاد شوک تورمی جلوگیری کند

یکی از مزایای بالقوه یارانه 9 میلیونی این است که به‌طور مساوی به همه شهروندان تعلق می‌گیرد و در ظاهر عادلانه‌تر از یارانه پنهان است که سهم بیشتری از آن نصیب مصرف‌کنندگان پرمصرف و دهک‌های بالاتر می‌شود.

اما منتقدان می‌گویند پرداخت مساوی به همه، بدون توجه به سطح درآمد، می‌تواند منابع را هدر دهد و بهتر است یارانه‌ها به‌صورت هدفمند به دهک‌های پایین داده شود.

یارانه 9 میلیونی در مقایسه با یارانه‌های فعلی

در حال حاضر، یارانه نقدی ماهانه حدود 300 تا 400 هزار تومان برای هر نفر است که سالانه به حدود 3.6 تا 4.8 میلیون تومان می‌رسد.

یارانه 9 میلیونی یعنی تقریباً دو برابر یارانه فعلی؛ اما همزمان حذف ارز ترجیحی می‌تواند قیمت‌ها را به سطح بالاتری ببرد، بنابراین مقایسه ساده عددی کافی نیست.

یارانه 9 میلیونی و سیاست‌های مشابه در جهان

در برخی کشورها، به‌جای یارانه به تولیدکننده یا واردکننده، یارانه مستقیماً به مصرف‌کننده داده می‌شود. این مدل معمولاً:

شفاف‌تر است

فساد کمتری دارد

اما نیازمند زیرساخت اطلاعاتی قوی برای شناسایی خانوارهاست

یارانه 9 میلیونی؛ سناریوهای محتمل اجرای طرح

یارانه به‌موقع پرداخت می‌شود، قیمت‌ها کنترل می‌شود و خانوارها قدرت خرید خود را حفظ می‌کنند.

یارانه پرداخت می‌شود اما قیمت‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند و اثر واقعی یارانه محدود می‌شود.

پرداخت یارانه با تأخیر یا به‌صورت ناقص انجام می‌شود و شوک قیمتی بدون جبران رخ می‌دهد.

جمع‌بندی

یارانه 9 میلیونی پیشنهادی است که در صورت حذف ارز ترجیحی می‌تواند به هر ایرانی سالانه حدود 9 میلیون تومان برساند. این سیاست می‌تواند عدالت‌محور و شفاف باشد، اما بدون مدیریت دقیق، خطر تورم و کاهش قدرت خرید را نیز به همراه دارد. موفقیت آن به طراحی دقیق، زمان‌بندی مناسب و اعتماد عمومی بستگی دارد.

اگر حذف ارز ترجیحی اجرا شد، تغییرات قیمت کالاهای اساسی و میزان واقعی یارانه دریافتی خود را بررسی کنید و برای مدیریت هزینه‌های خانوار برنامه‌ریزی داشته باشید. برای پیگیری اخبار رسمی، گزارش‌های فردانیوز را دنبال کنید.

منبع

اقتصادآنلاین، انتخاب، کانال تلگرامی محمدجواد آذری جهرمی.