به گزارش پارسینه ؛ در آستانه شب یلدا1404، تهیه و چیدمان سفره این آیین کهن خانوادگی با فشار اقتصادی بی سابقه ای روبه رو شده است. بررسی ها نشان می دهد هزینه متوسط یک سفره نسبت به سال گذشته بیش از دو برابر افزایش یافته و این رشد قیمتی به مراتب بیش از رشد دستمزدها و درآمدهاست. شب یلدا، آیینی کهن و نماد گردهمایی خانوادگی، شعرخوانی و چیدمان سفره های رنگارنگ، امسال برای بسیاری از خانواده ها به نمادی از وضعیت اقتصادی کشور تبدیل شده است و فاصله میان سنت های فرهنگی و واقعیت های اقتصادی بیش از همیشه محسوس است.

براساس داده های رسمی مرکز آمار ایران، تورم نقطه به نقطه قیمت مواد غذایی بیش از 49 درصد و تورم سالانه این گروه بیش از 40 درصد گزارش شده است. در بخش میوه و خشکبار، این رشد بیش از 108 درصد بوده و نشان می دهد نه تنها سفره های روزمره تحت تأثیر قرار گرفته اند، بلکه شکل و ترکیب سنتی سفره شب یلدا نیز دستخوش تغییرات جدی شده است. افزایش بی سابقه قیمت ها باعث شده بسیاری از خانواده ها در ترکیب خریدهای خود بازنگری جدی کنند و حتی بخش هایی از سفره که به طور سنتی جزو ارکان آن محسوب می شد، حذف شوند.

در نشست خبری 23 آذر 1404، مهدی بختیاری زاده، مدیر سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری تهران، از تلاش برای تثبیت قیمت برخی اقلام پرمصرف شب یلدا خبر داد و اعلام کرد نرخ گذاری رسمی برای آجیل های پایه انجام شده است: آجیل شور حدود 820 هزار تومان، آجیل شیرین با باسلوق 666 هزار تومان و آجیل شیرین فاقد باسلوق 752 هزار تومان. با این حال، در بازار واقعی خرده فروشی، اغلب قیمت ها بالاتر است که ناشی از فشار تقاضا، هزینه حمل ونقل، کیفیت بالاتر و رقابت فروشگاه هاست.

در سال 1403 هر کیلوگرم آجیل چهار مغز درجه یک حدود 735 هزار تومان، آجیل شیرین 407 هزار تومان و آجیل شور 422 هزار تومان عرضه می شد. قیمت میوه های شاخص شب یلدا مانند انار، هندوانه و خرمالو به ترتیب حدود 37، 14 و 40 هزار تومان بود و هزینه تهیه سفره یک خانواده چهار نفره بدون شام بین 1.7 تا 4 میلیون تومان برآورد می شد. این ارقام نشان می دهد حتی در سال گذشته نیز هزینه تهیه سفره یلدا برای خانوارهای با درآمد متوسط سنگین تلقی می شد، اما در سال 1404 فشار اقتصادی به مراتب بیشتر شده است.

در سال 1404، قیمت ها به شکل چشمگیری افزایش یافته است. پسته فندقی بین 1,100,000 تا 1,300,000 تومان، پسته احمدآقایی 1,200,000 تا 1,500,000 تومان و پسته اکبری تا 2,000,000 تومان معامله می شود. مغز بادام هندی 1,400,000 تا 1,800,000 تومان و مغز بادام درختی 1,200,000 تا 1,400,000 تومان است. تخمه ژاپنی 380,000 تا 450,000 تومان، تخمه آفتابگردان 270,000 تا 350,000 تومان، برگ زردآلو 400,000 تا 650,000 تومان و کشمش سبز حدود 380,000 تا 600,000 تومان قیمت گذاری شده اند.

این جهش قیمتی نه تنها هزینه ها را افزایش داده، بلکه رفتار خرید و مصرف خانوارها را نیز تغییر داده است. بسیاری از خانواده ها آجیل های گران قیمت را کاهش داده، بسته های کوچک تر را انتخاب کرده و برخی اجزای سفره مانند شیرینی های خاص و دسرهای تزیینی را حذف کرده اند تا تنها روی آجیل های اصلی و میوه های ضروری تمرکز کنند. بسته های آماده شب یلدا، شامل آجیل، میوه خشک و شیرینی، بین 1.3 تا 1.8 میلیون تومان عرضه می شوند و حتی این گزینه ها نیز نسبت به سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته اند.

کارشناسان اقتصادی معتقدند تغییرات اخیر نتیجه تورم بالا، کاهش قدرت خرید و عدم هماهنگی رشد درآمدها با رشد قیمت هاست. تورم بالای مواد غذایی فشار مضاعفی بر سفره خانوارها وارد می کند، به ویژه در دهک های پایین درآمدی که بخش عمده ای از درآمد خود را صرف خرید اقلام خوراکی می کنند. این فشار اقتصادی باعث شده خانواده ها حتی در انتخاب مهمانان و برگزاری آیین های جمعی نیز تجدیدنظر کنند و جمع های کوچک تری برگزار شود.

فعالان صنفی نیز از کاهش فروش آجیل های لوکس و گرایش مشتریان به آجیل های ساده تر خبر داده اند. هرچند حتی این گزینه های ارزان تر نسبت به سال قبل گران تر شده اند، اما بیانگر تغییرات عمیق در الگوی مصرف خانوارها و تطبیق سنت های فرهنگی با واقعیت اقتصادی است. بسیاری از خانواده ها تمرکز خود را بر نیازهای اولیه گذاشته اند و ترجیح می دهند بخش های جانبی سفره، مانند نوشیدنی های گران قیمت و دسرهای تزیینی، کاهش یابد.

سفره شب یلدا تنها شامل آجیل و میوه نیست؛ شیرینی های سنتی مانند سوهان، باسلوق، قطاب و گز نیز بخشی از این سفره محسوب می شوند و هر کدام می تواند 200 تا 400 هزار تومان برای هر کیلوگرم هزینه داشته باشد. امسال نیز این شیرینی ها با افزایش نسبی قیمت مواجه شده اند و هزینه تهیه یک سفره کامل یلدا برای یک خانواده چهار نفره می تواند به راحتی بیش از 5 تا 6 میلیون تومان برسد، فشار اقتصادی قابل توجهی که بخش زیادی از درآمد خانوارها را به خود اختصاص می دهد.

افزایش بی سابقه قیمت ها، تغییر رفتار مصرف کنندگان و بازتعریف خرید نشان دهنده کاهش قدرت خرید در برابر تورم بالا است. برخی خانواده ها به بسته های اقتصادی شب یلدا روی آورده اند، اما حتی این بسته ها نسبت به سال قبل بسیار گران تر شده اند و مصرف کنندگان را مجبور به مدیریت دقیق تر هزینه ها کرده است.

فشار تورمی همچنین بر رفتار اجتماعی و فرهنگی خانواده ها تأثیر گذاشته است. برخی سنت های پذیرفته شده شب یلدا مانند دعوت گسترده از اقوام، مهمان نوازی کامل و چیدمان سفره های متنوع، به تدریج محدود به جمع های کوچک تر شده اند. پست ها و گزارش های کاربران در شبکه های اجتماعی نشان می دهد جمع زیادی از مردم معتقدند برگزاری شب یلدا با هزینه های کنونی دیگر شبی عادی نیست، بلکه چالشی اقتصادی است که با سنت دیرینه همخوانی ندارد.

در واقع، سفره شب یلدا در سال 1404 بیش از اینکه نماد تجمل یا نمایش قدرت خرید باشد، آیینه ای از چالش های اقتصادی ایران معاصر شده است. این سفره بازتاب فشارهای تورمی، کاهش قدرت خرید و تغییر رفتار خانوارهاست و نشان می دهد چگونه اقتصاد بر سنت ها، رفتار مصرفی و مهار هزینه های خانوار تأثیر می گذارد. تحلیل ها حاکی است وضعیت فعلی سفره یلدا می تواند نشانه ای از بحران های معیشتی گسترده تر در سال های آتی باشد و بازتابی ملموس از فشار اقتصادی بر زندگی روزمره ایرانیان است.