با نزدیک شدن به سال 1405، یکی از مهم‌ترین پرسش‌های خانواده‌ها و زوج‌های جوان این است که طرح کارت امید مادر دقیقاً از چه زمانی آغاز می‌شود، شامل چه کسانی است و ماهانه چه مقدار کمک مالی در اختیار مادران قرار می‌دهد. از آن‌جا که این طرح به‌طور مستقیم با هزینه‌های سال‌های ابتدایی تولد فرزند، به‌ویژه پوشک، شیرخشک و سایر ملزومات نوزاد مرتبط است، جست‌وجو برای عبارت «کارت امید مادر» در میان خانواده‌ها به‌شدت افزایش یافته است.

این گزارش در فردانیوز تلاش می‌کند جزییات کامل و زمان اجرای طرح کارت امید مادر را بر اساس اظهارات رسمی دبیر ستاد ملی جمعیت و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌صورت شفاف و قابل فهم تشریح کند تا مادران و خانواده‌ها بدانند در سال 1405 چه نوع حمایتی در انتظار آنان است.

پیش از ورود به زمان‌بندی و جزییات، لازم است بدانیم کارت امید مادر در چه فضایی متولد شده است.
در سال‌های اخیر، شاخص‌های جمعیتی ایران به‌طور جدی با چالش مواجه شده‌اند. نرخ ازدواج کاهش یافته، تعداد تولدها هر سال کمتر شده و بر اساس گزارش‌های رسمی، نرخ باروری کل کشور به حدود 1.44 فرزند رسیده است؛ یعنی هر زن در سن باروری، به‌طور متوسط کمتر از دو فرزند به دنیا می‌آورد. این عدد پایین‌تر از سطح جایگزینی جمعیت است و در صورت تداوم، آینده ایران را با بحران کاهش جمعیت و سالخوردگی روبه‌رو می‌کند.

از سوی دیگر، هزینه‌های بالای فرزندآوری و نگهداری از کودک، یکی از مهم‌ترین عوامل نگرانی زوج‌هاست. افزایش شدید قیمت پوشک، شیرخشک، دارو و خدمات مراقبتی نوزاد در سال 1404، موجب شد بسیاری از خانواده‌ها این سؤال را مطرح کنند که چگونه می‌توان در چنین شرایطی برای فرزندآوری بیشتر تصمیم گرفت.

در همین فضا، کارت امید مادر به‌عنوان یک ابزار مالی هدفمند طراحی شده تا بخشی از بار هزینه‌ای سال‌های اول تولد کودک را کاهش دهد و پیام روشنی به مادران بدهد: دولت نقش مادر را دیده و برای حمایت از او برنامه عملی دارد.

یکی از نکات کلیدی که در طراحی کارت امید مادر مورد توجه قرار گرفته، ترکیب واقعی تولدها در کشور است.
به گفته دبیر ستاد ملی جمعیت:

حدود 73 درصد متولدین سال 1403، فرزندان اول و دوم بوده‌اند.

فقط حدود 27 درصد تولدها مربوط به فرزند سوم به بعد است.

سهم فرزندان سوم کاهش 2.4 درصدی داشته و اگرچه فرزندان چهارم و پنجم کمی افزایش یافته‌اند، اما مجموع آن‌ها در سطحی نیست که بتواند نرخ باروری کل را به‌طور جدی بالا ببرد.

به همین دلیل، این نتیجه به‌دست آمده که تمرکز صرف بر فرزند سوم و بالاتر، اثرگذاری محدودی دارد. اگر مشوق‌ها – از جمله کارت امید مادر – تنها برای فرزند سوم و چهارم تعریف شوند، بخش عظیمی از خانواده‌ها که فقط یک یا دو فرزند دارند، عملاً از این حمایت‌ها محروم می‌مانند.

طرح کارت امید مادر دقیقاً با همین منطق طراحی شده است:
حمایت مالی نه فقط برای فرزندان سوم به بعد، بلکه برای همه فرزندان در تمام مراتب؛ به‌ویژه فرزندان اول و دوم که سهم اصلی تولدها را تشکیل می‌دهند.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد توجه خانواده‌ها، زمان شروع این طرح است.
طبق اظهارات رسمی دبیر ستاد ملی جمعیت:

کارت امید مادر از تاریخ 1 فروردین 1405 (1/1/1405) اجرا می‌شود.

این طرح قبلاً در تاریخ 24 شهریور 1404 توسط رییس‌جمهور، در مقام رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی، امضا و ابلاغ شده است.

یعنی از ابتدای سال 1405، مادرانی که مشمول طرح هستند می‌توانند منتظر صدور و شارژ ماهانه کارت امید مادر باشند.

بنابراین، پاسخ روشن به سؤال «کارت امید مادر از کی اجرا می‌شود؟» این است:
شروع رسمی اجرای طرح کارت امید مادر از ابتدای سال 1405 خواهد بود.

یکی از بخش‌های جذاب و مهم در طرح کارت امید مادر، مبلغ و مدت زمان شارژ آن است.
بر اساس توضیحات دبیر ستاد ملی جمعیت:

مبلغ شارژ کارت امید مادر: ماهانه 2 میلیون تومان

مدت زمان شارژ: 24 ماه متوالی (دو سال کامل)

کارت هر ماه، از ابتدای 1405، به مدت دو سال برای مادر شارژ می‌شود.

به این ترتیب، اگر مادری فرزند به دنیا بیاورد و مشمول طرح شود، در طول دو سال اول زندگی کودک، ماهانه 2 میلیون تومان اعتبار در قالب کارت امید مادر دریافت خواهد کرد. این اعتبار قرار است به‌طور ویژه برای هزینه‌های مربوط به نوزاد و کودک استفاده شود؛ از جمله پوشک، شیرخشک، مکمل‌ها، مواد غذایی مناسب و سایر اقلام مورد نیاز.

یکی از ویژگی‌های مهم کارت امید مادر که آن را از بسیاری از طرح‌های قبلی متمایز می‌کند، دایره گسترده مشمولان است. در گذشته، اغلب تسهیلات مربوط به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، بیشتر بر فرزند سوم به بعد تمرکز داشت؛ اما کارت امید مادر به‌گونه‌ای طراحی شده که:

برای تمام مادران فرزنددار تا 2 سالگی کودک در نظر گرفته شود.

محدود به تعداد فرزندان نیست؛ یعنی فرزند اول، دوم، سوم و… همگی مشمول می‌شوند.

محدود به منطقه خاصی نیست؛ تمام استان‌ها و مناطق کشور را پوشش می‌دهد.

کارت به نام مادر صادر می‌شود، نه سرپرست خانوار.

در واقع، پیام اصلی طرح این است که:
هر مادری که درگیر بارداری، زایمان، شیردهی و مراقبت از نوزاد در دو سال اول زندگی اوست، شایسته دریافت حمایت مستقیم است و این حمایت باید به نام خود او ثبت شود.

در ساختار سنتی نظام حمایتی ایران، اکثر کمک‌ها و یارانه‌ها به حساب سرپرست خانوار (عموماً پدر) واریز می‌شود. اما در طرح کارت امید مادر رویکرد متفاوتی اتخاذ شده است:

کارت به نام خود مادر صادر می‌شود.

این تصمیم با تأکید بر نقش محوری مادر در بارداری، زایمان، شیردهی و مراقبت 30 ماهه از کودک گرفته شده است.

پیام ضمنی این اقدام آن است که سختی‌ها و زحمات مادر به رسمیت شناخته شده و دولت می‌خواهد به‌طور نمادین و عملی نشان دهد که «حمایت از فرزند، از مسیر حمایت از مادر می‌گذرد».

صدور کارت به نام مادر همچنین احتمال آن را افزایش می‌دهد که منابع کارت دقیق‌تر در مسیر نیازهای واقعی کودک مصرف شود؛ به‌ویژه در دو سال اول که هزینه پوشک، شیرخشک و مراقبت‌های تغذیه‌ای در اوج خود است.

کارت امید مادر؛ تمرکز بر دو سال اول زندگی کودک و اهمیت آن

در توصیف طرح کارت امید مادر بارها به دو سال اول زندگی کودک اشاره شده است. این تمرکز به‌دلایل علمی مهمی صورت گرفته است:

حدود 80 درصد رشد هوشی، شناختی، رفتاری، زبانی و حرکتی کودک در دو سال اول زندگی رخ می‌دهد.

اگر کودک در این دوره از نظر تغذیه، امنیت روانی، توجه عاطفی و مراقبت بهداشتی به خوبی پشتیبانی شود، احتمال بروز بسیاری از مشکلات رشدی، رفتاری و آموزشی در آینده کاهش می‌یابد.

تأمین تغذیه مناسب، پوشک، مراقبت، آرامش و امنیت، نیازمند حداقلی از توان مالی است و اینجاست که کارت امید مادر می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

به عبارت دیگر، این کارت فقط یک «حمایت معیشتی کوتاه‌مدت» نیست؛ بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت روی نسل آینده و کیفیت رشد کودکان محسوب می‌شود.

کارت امید مادر؛ پیوند با نگرانی‌های اقتصادی خانواده‌ها

دبیر ستاد ملی جمعیت در ادامه توضیحات خود درباره کارت امید مادر به یک نکته کلیدی اشاره کرده است:
در پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، حدود 75 درصد پاسخ‌دهندگان، مسائل اقتصادی را عامل اصلی در تصمیم‌گیری برای فرزندآوری دانسته‌اند.

همچنین:

حدود 35 درصد گفته‌اند تسهیلات و حمایت‌های دولتی در فرزندآوری مهم است.

حدود 30 درصد نیز از حمایت‌های خانوادگی و شغلی به‌عنوان عوامل مؤثر نام برده‌اند.

این اعداد نشان می‌دهد که اگر سیاست‌های جمعیتی قرار است موفق شوند، راهی جز ورود جدی به حوزه اقتصاد خانواده‌ها وجود ندارد. طرح‌هایی مانند کارت امید مادر دقیقاً در همین راستا قابل تحلیل است؛ یعنی پاسخی اقتصادی به یک مسئله جمعیتی.

کارت امید مادر؛ پاسخ به جهش قیمت پوشک و شیرخشک

یکی از نقاط آغاز طراحی کارت امید مادر، جهش ناگهانی قیمت پوشک در سال 1404 بوده است. به گفته دبیر ستاد ملی جمعیت:

قیمت پوشک از حدود 100 هزار تومان به بیش از 400 هزار تومان برای هر بسته رسید.

حذف نرخ‌گذاری پس از آزاد شدن ارز ترجیحی، باعث شد قیمت بسیاری از اقلام مورد نیاز نوزاد از جمله پوشک و شیرخشک افزایش چشمگیری پیدا کند.

در چنین شرایطی، بسیاری از خانواده‌ها با این پرسش روبه‌رو شدند که:

«چگونه می‌توان در این وضعیت برای فرزندآوری تصمیم گرفت، وقتی حتی تأمین پوشک و شیرخشک تبدیل به یک بار سنگین مالی شده است؟»

طرح کارت امید مادر در پاسخ به همین نگرانی‌ها طراحی شده است تا:

به‌طور مستقیم بخشی از هزینه‌های خرید پوشک، شیرخشک و ملزومات نوزاد را پوشش دهد.

این پوشش نه فقط در ماه اول، بلکه در یک بازه دو ساله ادامه داشته باشد.

خانواده احساس کند که دولت در کنار او برای عبور از سخت‌ترین سال‌های فرزندپروری ایستاده است.

کارت امید مادر؛ جایگاه در کنار سایر سیاست‌های جمعیتی

قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، تسهیلات متعددی را برای فرزند سوم به بعد پیش‌بینی کرده است؛ از جمله زمین، مسکن، وام‌های خاص و…
اما همان‌طور که آمار نشان می‌دهد، بخش عمده تولدها مربوط به فرزند اول و دوم است.

کارت امید مادر آمده است تا:

این شکاف را پر کند.

نشان دهد سیاستگذار تنها به فرزند سوم و چهارم فکر نمی‌کند.

فرزندان اول و دوم نیز از حمایت هدفمند برخوردار شوند.

به‌این‌ترتیب، کارت امید مادر می‌تواند حلقه مفقوده سیاست‌های جمعیتی باشد؛ حلقه‌ای که خانواده‌های دوفرزندی و حتی یک‌فرزندی را هم در بر می‌گیرد.

کارت امید مادر؛ جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

در جمع‌بندی می‌توان گفت:

کارت امید مادر از ابتدای سال 1405 به‌صورت رسمی اجرا می‌شود.

این کارت به نام مادر صادر می‌شود و ماهانه 2 میلیون تومان، به مدت 24 ماه متوالی شارژ خواهد شد.

کارت برای تمام مادران فرزنددار تا دو سالگی کودک در سراسر کشور و برای تمام مراتب فرزندی (اول، دوم، سوم و…) در نظر گرفته شده است.

هدف اصلی آن، حمایت از هزینه‌های سنگین دو سال اول تولد کودک، به‌ویژه پوشک، شیرخشک و تغذیه است.

این طرح در پاسخ به کاهش نرخ باروری، نگرانی‌های اقتصادی خانواده‌ها و جهش قیمت اقلام نوزاد طراحی شده و بخشی از سیاست‌های کلان جمعیتی کشور محسوب می‌شود.

اگر اجرای طرح طبق برنامه، دقیق و عادلانه انجام شود، کارت امید مادر می‌تواند هم در کوتاه‌مدت به کاهش فشار مالی خانواده‌ها کمک کند و هم در بلندمدت، به ارتقای کیفیت زندگی کودکان و بهبود وضعیت باروری در کشور یاری رساند.

منابع 
خبرگزاری تسنیم
اقتصادآنلاین
ستاد ملی جمعیت
شورای عالی انقلاب فرهنگی