پرونده سهام عدالت بعد از گذشت سال‌ها، هنوز برای میلیون‌ها ایرانی با یک پرسش تکراری گره خورده است:
«چرا سود سهام عدالت یا دیر می‌رسد، یا مبهم است، یا کسی پاسخگو نیست؟»

در ظاهر، سهام عدالت نماد مردمی‌سازی اقتصاد و واگذاری مالکیت بنگاه‌های بزرگ به طبقات متوسط و ضعیف جامعه بود؛ اما در عمل، بسیاری از مشمولان این طرح، آن را با سه چیز به یاد می‌آورند:

تأخیرهای مکرر در پرداخت سود سهام عدالت

ابهام در نحوه تجمیع و توزیع سود سهام عدالت

تعارض میان قانون و اجرا در ساختار سهام عدالت

در این گزارش مفصل فردانیوز، با تکیه بر توضیحات سخنگو و عضو هیئت‌مدیره کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت، سعی می‌کنیم همه‌چیز درباره سهام عدالت را به زبان ساده، شفاف و کاربردی مرور کنیم؛ از ریشه تأخیرها تا نقش دولت، شرکت‌های سرمایه‌پذیر، شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و ماجرای سهام عدالت متوفیان.

به گفته اکبر حیدری، یکی از اصلی‌ترین مشکلات سهام عدالت از جایی شروع شد که تصمیم گرفته شد سود سهام عدالت به‌جای پرداخت مستقیم و مطابق قانون، به‌صورت تجمیعی و متمرکز پرداخت شود.

این «نیت خیر» در عمل سه آفت جدی ایجاد کرد:

1. سهام عدالت و تأخیر عمدی شرکت‌های سرمایه‌پذیر در پرداخت سود

شرکت‌های بزرگ سرمایه‌پذیر، برخلاف سایر سهامداران حقیقی و حقوقی، سود سهام عدالت را دیرتر پرداخت می‌کنند.
چرا؟
چون وقتی پای سهام عدالت وسط است، برخی شرکت‌ها مطالبات خود از دولت را به یاد می‌آورند و عملاً سود مردم را گروگان بدهی‌های خود از دولت می‌کنند. این وضعیت درباره صندوق‌های بازنشستگی یا نهادهای نیروهای مسلح دیده نمی‌شود، چون آن‌ها مستقیم و قاطع پیگیر حق خود هستند؛ اما در سهام عدالت، سود متعلق به مردم است و بین دولت، شرکت سرمایه‌پذیر و ساختار اداری گیر می‌کند.

2. سهام عدالت و «عدم‌النفع» مردم در اقتصاد تورمی

وقتی سود سهام عدالت با یک سال یا بیشتر تأخیر پرداخت می‌شود، در اقتصادی که تورم و قیمت‌ها دائماً افزایش پیدا می‌کند، ارزش واقعی آن سود به‌شدت کاهش می‌یابد.
سودی که باید در سال 1402 به حساب مردم واریز می‌شد، اگر در 1404 برسد، نیمی از قدرت خرید خود را از دست داده است.
این یعنی:مردم به‌جای سود کردن، عملاً دچار عدم‌النفع و زیان پنهان می‌شوند.

3. سهام عدالت و آشفته‌گی در تفکیک سود اصلی و سود سپرده

وقتی سود سهام عدالت به‌جای تقسیم مستقیم، در حسابی تجمیع و به‌صورت سپرده بانکی نگهداری می‌شود، بعد از مدتی:

سود بانکی این سپرده‌ها

با سود اصلی سال‌های قبل
مخلوط می‌شود.

در نتیجه، هنگام توزیع سود سهام عدالت مشخص نیست:

چه بخشی سود واقعی مجامع است

و چه بخشی سود ناشی از نگهداری پول در بانک

این ابهام هم اعتماد مردم را هدف قرار می‌دهد و هم کار شفاف‌سازی را سخت می‌کند.

یکی از نکات کلیدی در ماجرای سهام عدالت، تمایز میان سهامداران مستقیم و سهامداران غیرمستقیم است.

سهام عدالت – روش مستقیم یعنی چه؟

سهامداران روش مستقیم، کسانی هستند که در سال 1399 تصمیم گرفتند از ساختار سهام عدالت خارج شوند و خودشان به‌طور مستقیم سهامدار چند ده شرکت بورسی شوند.
آن‌ها امروز از نظر حقوقی:

سهامدار 36 شرکت بورسی هستند

و چند شرکت غیربورسی هم قرار بوده به سبدشان اضافه شود

به گفته حیدری:«اگر قانون رعایت شود، سهامداران مستقیم سهام عدالت باید دقیقاً مثل هر سهامدار حقیقی در بازار سرمایه، سودشان را مستقیم و بدون تجمیع دریافت کنند.»

اما اتفاقی که افتاده، این است که سهامداران مستقیم سهام عدالت نیز دوباره وارد همان سازوکار تجمیع سود شده‌اند؛ چیزی که اساساً با انتخاب آن‌ها و قانون بازار سرمایه مغایرت دارد.

در روش غیرمستقیم، مردم واحدهای شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت را در اختیار دارند. در این مدل:

مالک واقعی سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر = شرکت سرمایه‌گذاری استانی

وظیفه وصول سود = با همان شرکت سرمایه‌گذاری استانی است

حیدری تأکید می‌کند:«در سهام عدالت، شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی صاحب سهم هستند، نه دولت. بنابراین سود سهام باید مستقیماً به حساب این شرکت‌ها واریز شود، نه در سپرده‌گذاری مرکزی بلوکه و تجمیع شود.»

اگر این کار انجام شود:

سهامدار غیرمستقیم، سود خود را شفاف و روشن از طریق شرکت سرمایه‌گذاری استانی دریافت می‌کند

دستگاه‌های نظارتی نیز می‌توانند عملکرد این شرکت‌ها را رصد کنند

اما امروز، سازوکار به‌گونه‌ای اجرا شده که نقش شرکت‌های استانی کم‌رنگ و عملاً دور زده شده است.

یکی از بحث‌های جدی درباره سهام عدالت، رفتار برخی شرکت‌های سرمایه‌پذیر است که می‌گویند:«تا وقتی دولت بدهی‌هایش را به ما ندهد، سود سهام عدالت را پرداخت نمی‌کنیم.»

به گفته حیدری این رفتار از چند جهت کاملاً خلاف قانون است:

سود مصوب مجمع، مال مردم است، نه دولت

شرکت سرمایه‌پذیر نمی‌تواند سود مصوب را به‌خاطر اختلاف مالی با دولت، گروگان نگه دارد

قانون تجارت می‌گوید تصویب سود موهوم جرم است؛ پس وقتی سود واقعی اعلام شده، شرکت حق ندارد در پرداخت آن تعلل کند

در واقع، در داستان سهام عدالت، مردم آخرین حلقه زنجیر هستند و زودتر از همه باید سود بگیرند؛ اما در عمل، دیرتر از همه به حقشان می‌رسند.

از نگاه سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت، تأخیر در پرداخت سود سهام عدالت سه علت اصلی دارد:

نادیده‌گرفتن قانون تجارت و قانون بازار سرمایه

ضعف در پیگیری حقوقی و قضایی توسط نهادهای متولی

تفسیر نادرست از نقش دولت و سپرده‌گذاری مرکزی در فرایند وصول سود

امروز، شرکت‌های سرمایه‌پذیر، سود سهام عدالت را انگار «بدهی به دولت» تلقی می‌کنند، در حالی که سهام عدالت متعلق به مردم است و باید:

سهامدار مستقیم → مثل هر سهامدار عادی، سود را به‌صورت مستقیم بگیرد

سهامدار غیرمستقیم → از طریق شرکت سرمایه‌گذاری استانی سود خود را دریافت کند

تا زمانی که این اصل ساده و قانونی رعایت نشود، تأخیرها و ابهام‌ها ادامه خواهد داشت.

سهام عدالت و ماجرای «صلاحیت نداشتن» شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی

در سال‌های اخیر بعضی‌ها در افکار عمومی این تصویر را ساخته‌اند که:«شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت صلاحیت مدیریت ندارند.»

اما حیدری این ادعا را مغالطه و خلاف واقع می‌داند و توضیح می‌دهد:

این شرکت‌ها بعد از تصویب قانون بازار سرمایه، نهاد مالی محسوب می‌شوند

مدیریت آن‌ها تحت نظارت مستقیم سازمان بورس است

مدیران‌شان باید تأییدیه علمی، حرفه‌ای، امنیتی و عمومی داشته باشند

صورت‌های مالی آن‌ها روی سامانه کدال منتشر می‌شود

از طرف دیگر، اصلاً منابع نقدی و عظیمی که برخی‌ها می‌گویند در اختیار این شرکت‌هاست، وجود ندارد:

تا سال 1389 دارایی‌ها دست سازمان خصوصی‌سازی بوده

از 1398 به بعد دارایی‌ها عملاً فریز شده و نه در اختیار دولت است، نه شرکت‌های استانی

بنابراین، ادعای «منابع عظیم مبهم» در سهام عدالت بیشتر یک عملیات رسانه‌ای است تا واقعیت حقوقی.

سهام عدالت و بحران سال 1399؛ اشتباه حقوقی که همه‌چیز را قفل کرد

یکی از نقاط عطف در داستان سهام عدالت، تصمیمات سال 1399 است.
در آن سال:

شورای عالی بورس با استناد به ابلاغیه رهبری، آیین‌نامه‌ای برای «آزادسازی سهام عدالت» نوشت

در ماده 5 این آیین‌نامه، یک برداشت غلط حقوقی شکل گرفت:

گفته شد «مردم مستقیماً سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی هستند»

در حالی که پیش از آن:

تعاونی‌های عدالت شهرستانی، سهامدار 100 درصدی شرکت‌های استانی بودند

مجامع استانی با همان تعاونی‌ها و بدون مشکل برگزار می‌شد

با تعریف جدید، ناگهان در یک استان مثل تهران:

2.5 میلیون نفر سهامدار سرمایه‌گذاری استانی تلقی شدند
و طبق قانون تجارت، باید صدها هزار نفر در مجمع حضوری شرکت می‌کردند؛ اتفاقی که عملاً غیرممکن بود و باعث شد مجامع قفل شوند.

به این ترتیب، یک تصمیم شتاب‌زده در سهام عدالت، عملاً:

مجامع استانی را به بن‌بست کشاند

ترکیب سهامداری را مبهم کرد

و بسیاری از فرایندهای بعدی را در حالت تعلیق قرار داد

سهام عدالت و سهام متوفیان؛ یکی از بزرگ‌ترین حقوق تضییع‌شده مردم

یکی از دردناک‌ترین بخش‌های ماجرای سهام عدالت، وضعیت سهام عدالت متوفیان است.

به گفته حیدری:

بیش از 4/9 میلیون نفر از مشمولان سهام عدالت تاکنون فوت کرده‌اند

برای متوفیان قبل از 1399 امکان تعیین‌تکلیف فراهم شده

اما برای متوفیان بعد از 1399، روند انتقال و تعیین‌تکلیف سهام عدالت عملاً متوقف و بلاتکلیف است

در این میان، این پرسش‌ها بی‌پاسخ مانده است:

سود سهام عدالت متوفیان کجا نگهداری می‌شود؟

چه مقدار سود تجمیع شده است؟

چه زمانی به وراث قانونی پرداخت می‌شود؟

سپرده‌گذاری مرکزی می‌گوید که سودها سپرده‌گذاری شده، اما جزییات این سپرده‌ها شفاف نیست و همین مسئله، یکی از مصادیق تضییع حقوق وراث و سهامداران واقعی است.

سهام عدالت و سود سال 1402 و 1403؛ چرا همه‌چیز مبهم است؟

بر اساس برآوردهای کارشناسان:

سود عملکرد سال 1402 سهام عدالت حدود 110 هزار میلیارد تومان (110 همت) بوده

سود احتمالی سال 1403 حدود 90 هزار میلیارد تومان تخمین زده شده

اما سوال کلیدی در پرونده سهام عدالت این است:

چه مقدار از این سودها واقعاً وصول شده است؟

چه مقدار در حساب‌ها تجمیع شده است؟

و چه مقدار آماده توزیع به مردم است؟

طبق اظهارات حیدری، اطلاعات تفصیلی این بخش در انحصار سپرده‌گذاری مرکزی است و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و حتی کانون سهام عدالت به آن دسترسی ندارند.

این یعنی یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های اقتصادی کشور، با میلیون‌ها ذی‌نفع، در موضوعی به این سادگی هم با عدم شفافیت ساختاری روبه‌روست.

سهام عدالت و دخالت‌های ادامه‌دار دولت؛ خلاف ابلاغیه رهبری و قانون اصل 44

طبق بند 8 ابلاغیه رهبری درباره سیاست‌های کلی اصل 44 و همچنین ماده 38 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44:دولت حق ندارد در سهامی که به مردم واگذار شده، نماینده معرفی کند یا تصدی‌گری و مدیریت اعمال کند.

اما در داستان سهام عدالت:

دولت سال‌ها در شرکت‌های سرمایه‌پذیر، نماینده سهام عدالت را خودش تعیین کرده

بعد از آزادسازی سال 99 نیز تلاش کرده دوباره در قالب مصوبات جدید، کنترل را حفظ کند

این رفتار، از نگاه حقوقی «تداوم تصدی‌گری غیرقانونی» در دارایی مردم است

به گفته حیدری، این مداخلات یکی از دلایل اصلی بلاتکلیفی فعلی در ساختار سهام عدالت و تضاد میان نهادهاست؛ تضادی که در نهایت، هزینه‌اش را مردم می‌پردازند.

سهام عدالت و راه‌حل نهایی؛ بازگشت به قانون و احترام به مالکیت مردم

با وجود تمام پیچیدگی‌ها، خود فعالان حوزه سهام عدالت می‌گویند راه‌حل اصلی پیچیده نیست:

سهامداران مستقیم سهام عدالت → به‌عنوان سهامدار حقیقی، سود خود را مستقیم و بدون تجمیع دریافت کنند.

سهامداران غیرمستقیم سهام عدالت → سودشان به‌صورت کامل و شفاف به حساب شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی واریز شود و این شرکت‌ها طبق قانون، میان سهامداران توزیع کنند.

سپرده‌گذاری مرکزی → به‌جای تجمیع سود در بلندمدت، صرفاً نقش زیرساخت پرداخت و ثبت اطلاعات را داشته باشد، نه تصمیم‌گیر اصلی.

دولت → به‌جای تصدی‌گری، به نقش سیاست‌گذار و ناظر برگردد و اجازه دهد ساختار مالکانه سهام عدالت توسط خود مردم و نهادهای قانونی منتخب آن‌ها اداره شود.

به تعبیر حیدری:«اگر قانون در سهام عدالت اجرا شود، همه‌چیز روشن است؛ سود گروگان بدهی‌ها نمی‌شود، تأخیرها تمام می‌شود و مردم از حق واقعی خود بهره‌مند می‌شوند.»

سهام عدالت

1. چرا سود سهام عدالت هر سال با تأخیر پرداخت می‌شود؟

به دلیل نادیده‌ گرفتن قانون، تجمیع بی‌منطق سود، مماشات در وصول سود از شرکت‌های سرمایه‌پذیر و دخالت‌های غیرقانونی، پرداخت سود سهام عدالت به‌موقع انجام نمی‌شود.

2. آیا شرکت‌های سرمایه‌پذیر می‌توانند سود سهام عدالت را به‌خاطر بدهی دولت نگه دارند؟

خیر. این کار خلاف قانون تجارت است. سود مصوب مجمع، دارایی سهامداران است، نه دولت؛ و گروگان‌گرفتن سود سهام عدالت به‌خاطر مطالبات از دولت، فاقد مبنای قانونی است.

3. تفاوت سهامداران مستقیم و غیرمستقیم سهام عدالت چیست؟

سهامدار مستقیم: مستقیماً سهام شرکت‌ها را در پرتفوی خود دارد و باید سود را مثل سهامدار عادی بازار بگیرد.

سهامدار غیرمستقیم: از طریق شرکت سرمایه‌گذاری استانی سهام‌دار است و سود خود را از آن شرکت دریافت می‌کند.

4. وضعیت سهام عدالت متوفیان چگونه است؟

برای متوفیان بعد از سال 1399، تعیین تکلیف سهام عدالت با تأخیر جدی مواجه شده و سود سال‌های اخیر آن‌ها بلاتکلیف مانده است. اطلاعات دقیق این بخش در اختیار سپرده‌گذاری مرکزی است.

5. راه‌حل اصلی برای اصلاح وضعیت سهام عدالت چیست؟

بازگشت به اجرای کامل قانون:

حذف تجمیع طولانی‌مدت سود

پرداخت مستقیم سود به سهامداران مستقیم

واریز سود سهامداران غیرمستقیم به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی

کنار رفتن دولت از تصدی‌گری و بازگشت به نقش ناظر و سیاست‌گذار.

سهام عدالت زیر ذره‌بین فردانیوز

اگر می‌خواهید:

آخرین خبرهای مربوط به سود سهام عدالت

زمان‌بندی‌های جدید پرداخت سود

تصمیمات دولت، مجلس و شورای عالی بورس درباره سهام عدالت

و تحلیل‌های اختصاصی درباره حقوق سهامداران را دنبال کنید،

فردانیوز را هر روز پیگیری کنید تا سود سهام عدالت شما، دیگر گروگان بی‌خبری و بی‌قانونی نباشد.

منابع خبری

گفت‌وگو و گزارش تفصیلی خبرگزاری تسنیم درباره سهام عدالت

اظهارات سخنگو و عضو هیئت‌مدیره کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت

اگر بخواهی، می‌توانم نسخه کوتاه‌تر برای تلگرام یا چند تیتر خفن دیسکاوری مخصوص این مطلب هم برایت آماده کنم.