به نقل از روزنامه قدس، پاییز 1404 برای بازار لوازم خانگی، فصلی کم فروغ و بی روح است و این توصیف را هر ناظری در بازار، تأیید می کند.

هرچند چراغ فروشگاه های کوچک و بزرگ در بازارهای جمهوری، امین حضور و شوش (به عنوان مراکز همیشه پر جنب و جوش عرضه لوازم خانگی) هنوز روشن است، اما این راسته ها یا خالی از مشتری و خریدار واقعی اند یا پرترددند با متقاضیانی که در جست وجوی کالاهایی متناسب با قدرت جیبشان بازار را گز می کنند؛ کالاهایی حتی فاقد گارانتی، بی نام و نشان و تقلبی!

مشاهده های میدانی خبرنگار ما از این سه بازار در دو پنجشنبه پایانی آبان ماه امسال نشان می دهد خیابان جمهوری به عنوان یکی از جذاب ترین راسته های عرضه لوازم خانگی باکیفیت و با قیمت مناسب به ویژه صوتی و تصویری در قلب تهران، بازار شوش به عنوان مرکزی پرطرفدار برای خرید جهیزیه و لوازم خانه و آشپزخانه و امین حضور که قلب تپنده فروش عمده و جزیی لوازم برقی به شمار می رود، امروز در محاصره کالاهای ناشناس و کم کیفیت به سر می برند. مشتریان این بازارها یا دست خالی به خانه برمی گردند یا درنهایت موفق به خرید محصولاتی خارجی (متناسب با توان مالی خود) می شوند با ظاهری خوش رنگ و لعاب که از نظر کیفی و عمر کالا هیچ آینده ای برایش متصور نیستند.

بر اساس مشاهده های خبرنگار، فروشندگان این بازارها هم از ناتوانی در تأمین نقدینگی، دپو کالا در انبارها و نبود خریدار واقعی با وجود راه آمدن، اعمال تخفیف و کاهش قیمت (حتی پایین تر از نرخ کارخانه) ناخرسند هستند.

خانمی حدود شصت ساله به همراه دخترش برای پیدا کردن یخچالی برای جهیزیه به بازار آمده اند. مادر و دختر از اینکه پس از جست وجوی زیاد توانسته اند گزینه مناسب را 5 میلیون تومان ارزان تر پیدا کنند، تا حدودی ذوق زده هستند. وقتی از آن ها در مورد گارانتی و شناختشان از برند کالایی که خریده اند، می پرسم، به این پاسخ می رسم که قیمت برایشان مهم تر از اصالت، کیفیت و ضمانت پس از فروش است؛ چراکه به گفته خودشان توان خرید کالاهای ایرانی را هم ندارند و ترجیح می دهند فعلاً از فهرست بلندبالای جهیزیه، یخچال را تیک بزنند و عبور کنند و اصلاً به کیفیت و عمر محصول فکر نمی کنند.

مادر با لحنی طنزآمیز اما گزنده می گوید: گارانتی در ایران معنا ندارد. قرار است چه چیزی را تضمین کنند؟ ما که هر روز منتظر گرانی جدید هستیم و اگر گارانتی فقط قرار است گرانی بیشتر را تضمین کند و با این بهانه که فلان قطعه را نداریم یا مشمول گارانتی نیست، هزینه اضافه روی دستمان بگذارد، از خیرش گذشتیم! به هر حال اگر امروز نخریم، تضمینی نیست فردا بتوانیم همین را بخریم.

زوج جوانی هم در جست وجوی تلویزیون هستند. به گفته خودشان هم سکوهای فروش برخط را رصد می کنند و هم بازار را. آن ها تأکید می کنند امکان استفاده از فروش های اقساطی و مناسبتی سکوهای برخط را ندارند؛ چراکه از پس اقساط سنگین و فشرده برنمی آیند پس ترجیح می دهند از برندهای کمتر شناخته شده یا ناشناخته خرید کنند که یا گارانتی ندارند یا گارانتی کوتاه مدت تر نسبت به برندهای خارجی و داخلی شناخته شده دارند.

خانم جوان دیگری برای خرید سرویس غذاخوری و چند وسیله کاربردی آشپزخانه آمده و از کمبود کالاهای باکیفیت در ویترین ها گلایه دارد. می گوید حتی برای خرید یک کفگیر و ملاقه هم تردید دارد؛ چون تا چند سال پیش انتخاب ها زیاد بود و اجناس عمر طولانی داشتند، اما حالا باید پول بیشتری برای کالاهایی پرداخت کند که نه ظاهر جذابی دارند و نه کیفیت قابل قبولی و اغلب حتی نام ونشانشان هم شناخته شده نیست.

به گفته او، بیشتر فروشگاه ها و حتی دستفروشان بیرون مجتمع، اجناس کم کیفیت و مشابهی را با قیمت های نزدیک به هم عرضه می کنند؛ به طوری که خرید کالای باکیفیت یا تقریباً ممکن نیست یا آن قدر گران است که از توان بسیاری از مشتریان خارج شده است.

مرد میانسالی که برای خرید جاروبرقی به بازار آمده، از بی اصالتی امروز بازار گلایه دارد. می گوید اوایل دهه90 تمام جهیزیه شان را از همین خیابان جمهوری با بهترین کیفیت و گارانتی خریدند و آن زمان کمتر از برندهای معتبری مثل ال جی و سامسونگ نمی خریدند، چون هم قیمت ها متعادل بود و هم انتخاب ها مطمئن.

او توضیح می دهد: پیش از آمدن تلاش زیادی برای تعمیر جاروبرقی قدیمیشان کرده، کالایی که از همان سال ها خریده بودند و بدون دردسر کار کرده است.

اما حالا که قابل تعمیر نبود، تصمیم گرفته به جای برندهای خارجی بی نام ونشان، یک برند ایرانی معتبر با گارانتی بخرد حتی اگر کمی گران تر باشد.

بنا بر مشاهده های خبرنگار، فروشندگان بازار لوازم خانگی هم دل خوشی از این وضعیت شکننده و فروش های حداقلی ندارند.

برآیند اظهارات فروشندگان (که البته تمایل زیادی به حرف زدن ندارند) این است که وقتی مردم توان مالی ندارند، بازار آسیب بیشتری می بیند و اگر قیمت ها صعودی باشد، مردم هم کمتر برای خرید به بازار مراجعه می کنند.

به گفته آنان مردم به قدری درگیر نیازهای اولیه زندگی و امرار معاش روزانه شده اند که تقریباً فقط برای خرید ضروری یا تأمین جهیزیه حداقلی به بازار می آیند.

به عقیده کاسبان بازار، شهروندان دیگر برای ارتقای داوطلبانه لوازم خانگی و نونوار کردن خانه و زندگی به خصوص لوازم اصلی مانند یخچال، اجاق گاز، تلویزیون و ماشین لباس شویی و ظرف شویی برنامه ای ندارند و بسیاری از مراجعان ترجیح می دهند کالای بی گارانتی اما ارزان تر را بخرند.

فروشندگان همچنین معتقدند با اینکه با جیب مردم راه می آیند و برای جمع کردن نقدینگی، چه بسا کالا را ارزان تر از کارخانه می فروشند، اما مشتری واقعی کم است و میزان فروششان حتی به یک سوم پارسال کاهش یافته است.

بازار و صنعت لوازم خانگی در بستر بی تعادلی براساس مشاهده های عینی، بازار لوازم خانگی این روزها دو تصویر متناقض دارد؛ از یک سو ویترین فروشگاه ها پر شده از کالاها و برندهای خارجی و از سوی دیگر فروشندگان از نبود مشتری گلایه می کنند و خریداران هم میان دو انتخاب سخت مانده اند: کالای خارجی بدون گارانتی یا کالای داخلی با خدمات پس از فروش اما با قیمتی که در توان بسیاری از خانوارها نیست.

به گفته رییس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی، بخش قابل توجهی از کالاهای خارجی که حالا در ویترین های تهران و شهرهای دیگر دیده می شود، از مسیر کول بری، ته لنجی و تعاونی های مرزی وارد کشور شده اند. بنا بر اظهارات اکبر پازوکی این کالاها با پرداخت تعرفه، ثبت در سامانه و دریافت کد شناسه، دیگر قاچاق محسوب نمی شوند و مصرف کنندگان می توانند با شماره گیری ستاره 4 ستاره 7777 مربع از اصالت کالا مطلع شوند. به باور وی، مشکل اصلی نه شناسنامه کالا؛ بلکه نبود گارانتی است و بسیاری از فروشندگان کارت های ضمانت بی پشتوانه می فروشند؛ کارت هایی که فقط یک دفتر اجاره ای پشت آن است، بدون هیچ شبکه خدمات پس از فروش. به گفته او، چون این اجناس از مسیر واردکننده رسمی وارد نشده اند، هیچ شبکه خدمات پس از فروش مشخصی ندارند و همین موضوع مشکلات جدی و هزینه های اضافی برای خریداران ایجاد کرده است.

پازوکی معتقد است دولت باید برای ساماندهی خدمات پس از فروش کالاهای ته لنجی و کول بری چاره ای بیندیشد؛ زیرا تا زمانی که شکاف قیمت میان کالای رسمی و این نوع واردات پابرجاست، مصرف کننده ناچار به انتخاب ارزان ترین گزینه خواهد بود؛ انتخابی که ظاهر اقتصادی دارد، اما در آینده به دردسرهای پرهزینه می رسد.

وضعیت صنعت لوازم خانگی این روزها مبهم و شکننده است. ممنوعیت واردات از سال 1397 قرار بود به سرمایه گذاری و اشتغال کمک کند، اما به دلیل نبود یک سیاست صنعتی مشخص، نتیجه آن بیشتر افزایش تعداد مجوزها و رشد واحدهای مونتاژکاری بوده است.

براساس آمار وزارت صمت، هزار و 663 واحد دارای پروانه بهره برداری در این صنعت فعال اند، اما بسیاری از آن ها ظرفیت واقعی بسیار کمی دارند. ظرفیت اسمی سالانه این واحدها حدود 98 میلیون دستگاه است، اما تولید واقعی تنها 19 میلیون دستگاه؛ یعنی کمتر از 20 درصد ظرفیت و بیش از 80درصد ظرفیت صنعت، عملاً بلااستفاده مانده است. بخش زیادی از این واحدها نه توان توسعه فناوری دارند، نه تولید مؤثر؛ بیشتر مونتاژ می کنند و حتی مواد اولیه دریافت شده را به جای تولید، در بازار آزاد می فروشند.

در حالی که در دنیا صنایع لوازم خانگی با چند برند بزرگ و توانمند رشد می کنند، ایران با تکثیر برندهای بی نام ونشان مواجه است؛ شرکت هایی که نه کیفیت را بالا می برند و نه اشتغال پایدار ایجاد می کنند و درنهایت تولیدکنندگان واقعی را هم تضعیف می کنند.

کارشناسان می گویند آینده این صنعت وابسته به توان دولت برای ایجاد تعادل میان سه بخش است: حمایت از معیشت مرزنشینان، حفظ حقوق مصرف کننده و تقویت تولیدکننده واقعی. بدون این تعادل، بازار همچنان آشفته خواهد ماند؛ با بی اعتمادی بیشتر، قیمت های نوسانی و خدماتی که رو به افت می روند.