راست می گفت. جنس هایش خارجی بود و حتی مارکش هم بهش آویزان بود. سه رگال داشت که لباس ها با سایزهای مختلف و مدل های متنوع طوری به آنها آویزان شده بود که نمی توانستم مدل ها را به راحتی ورق بزنم و ببینم. قیمتش واقعاً شگفت انگیز بود و هر عابر پیاده ای را وسوسه می کرد و مشتری های زیادی هم داشت. کمی آن طرف تر، دستفروش دیگری بود که لباس هایش ایرانی بود و قیمت هایش تقریباً 2 یا 3 برابر دستفروش اول بود. تنها سه تا چهار نفر مشغول دیدن لباس های او بودند.

از دستفروش اولی که لباس های خارجی را بساط کرده بود در مورد لباس ها و قیمت های پایینی که دارد، پرسیدم. پاسخ هایش جالب بود. او گفت: ما لباس ها را از مرز عراق به صورت کیسه ای وارد می کنیم. البته قبل از آن هم عده ای این لباس ها را از ترکیه به عراق می آورند. آنجا لباس ها را جدا و بسته بندی می کنند. اینها لباس های استوک هستند. بعضی ها فکر می کنند این لباس ها دست دوم هستند؛ ولی اینطور نیست. شما ببینید لباس های ما هیچ کدام تکراری نیستند. مثلاً از یک لباس چند سایز نداریم.

فقط یک سایز و یک عدد است. استوک به همین لباس ها می گویند. یعنی یا تک سایز مانده، یا تک رنگ مانده یا در کارخانه یک مشکل ظریف دوختی دارد. البته بعضی ها هم از نظر مد کمی قدیمی تر هستند و بعضی ها هم کمی کیفیتشان پایین است. ولی لباس ها کهنه نیستند. ما هر کیسه از این لباس ها را حدوداً 30 میلیون تومان می خریم. ولی محتویات داخل این کیسه ها به انتخاب ما نیست. ممکن است در یک کیسه 300 لباس باشد که مثلاً 50 تای آن هم قابل فروش نباشد. کیسه ها هم درجه یک و دو و سه دارد. آن لباس هایی که قیمتشان 195 است درجه دو هستند.

این کیسه ها را کولبرها می آورند و ما از آنها می خریم او ادامه می دهد: اگر بخواهم واقعیت را بگویم، در ازای هر لباس حدود 74 نفر نان می خورند. چه آنها که آن طرف مرز هستند و چه آنها که این طرف هستند. یکی مثل من خودش می رود از مرز تحویل می گیرد؛ ولی بعضی ها هزینه باربری هم دارند. خدا رو شکر فروش مان هم در سال های اخیر خوب بوده و مشتری زیاد داریم. چون مردم پول ندارند بروند لباس های گران بازار را بخرند و ترجیح می دهند پول کمتر بدهند و لباس خارجی باکیفیت هم داشته باشند.

این یک روایت واقعی و تلخ است از حال و روز بازار پوشاک و نساجی ایران. صنعت نساجی ایران قدمت زیادی دارد. با این حال، هنوز تحت تأثیر سیاست های اشتباه، نفسش تنگ است. رقابت برای پوشاک ایرانی در چنین بازاری واقعاً کار سختی است. اگر به سال های اخیر نگاه کنیم، رشد قارچ گونه واردات کالاهای استوک را می بینیم. شاید روزهای اول، مردم آنها را به چشم پوشاک دست دوم یا همان تاناکورا می دانستند. اما فرق بین استوک و تاناکورا در نو بودن آن است. پوشاک تاناکورا دست دوم است و استوک نو و حتی با اتیکت.

اگر صنعت نساجی را از نگاه شاخص مدیران خرید بنگریم، تا حدی می توانیم به وضعیت کنونی آن پی ببریم. شاید بخشی از مشکلات این صنعت تحت تأثیر قرار گرفتن بازار به واسطه بازار باشد، اما چالش های تولید داخل هم مزید بر علت می شود تا یکی از قدیمی ترین صنایع ایران روزهای خوبی را نگذراند.

بر اساس شاخص های شامخ، مقدار تولید محصولات در صنعت نساجی رونق اندکی دارد (57.4)؛ میزان سفارشات جدید در وضعیت نسبتاً خوبی است (69.7) که می تواند تا حدودی نگاه مثبت فعالان اقتصادی را به دنبال داشته باشد؛ سرعت انجام و تحویل سفارش کمی از مرز 50 فراتر رفته؛ ولی به نظر می رسد همچنان کند است (55.3).

با توجه به میزان سفارش های جدید، چنانچه سرعت تحویل کند باشد، صنعت نساجی از تقاضا جا می ماند. بر اساس شامخ مهرماه، موجودی مواد اولیه عدد پایینی را نشان می دهد (31.3). این عدد را می توان به دو صورت تحلیل کرد: یکی آنکه مواد اولیه صرف تولید شده و رونق صنعت را به دنبال دارد. دیگری اینکه افزایش قیمت مواد اولیه موجب شده تا صنعتگران نتوانند موجودی مواد اولیه را افزایش دهند. با توجه به عدد شاخص قیمت مواد اولیه (100) و شاخص مقدار تولید و سرعت انجام سفارش ها، احتمال دوم قوی تر می شود.

میزان فروش محصولات (50.9) و موجودی محصولات نهایی در انبار (25.0) به همراه قیمت محصولات تولیدشده (81.3) بیانگر آن است که تورم در این صنعت بالا بوده و محصولات گران تر تولید می شوند. از سویی به دلیل اینکه قیمت مواد اولیه بالاست، تولید در شرایط مساعدی قرار ندارد و نه تنها مواد اولیه زیادی در انبارها نیست، بلکه تولیدکنندگان محصول تولیدشده چندانی نیز در انبارهایشان ندارند.

اما این صنعت در مهرماه در شاخص میزان استخدام و به کار گیری نیروی انسانی نمره خوبی دارد (68.8) که این امر نشان از امید به آینده است که خود را در شاخص انتظارات تولید در ماه آینده با عدد 74.1 نشان می دهد. هرچند آنها نیز با مشکلات کلان اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند.

مشکلاتی همچون کمبود نقدینگی و محدودیت های دسترسی به تسهیلات، نوسانات ارزی و تخصیص ناکافی ارز یا عدم تخصیص ارز، رکود بازار و کاهش فروش، تورم حاکم بر اقتصاد و موانع بوروکراتیک، به عنوان چالش های عمومی صنایع، گریبان این صنعت را نیز گرفته است.

مجتبی دستمالچیان، رییس هیأت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران عنوان می کند: در صنعت نساجی دو چالش مهم داریم: یکی از آنها تأمین مواد اولیه است که به دلیل کمبود، قیمت بالایی دارد و دوم واردات مواد اولیه است که به دلیل مشکلات ارزی، روند آن طولانی می شود و صف تخصیص و تأمین ارز طولانی دارد.

او در گفت و گو با ایران به موضوع واردات و تأثیر آن در صنعت نساجی و پوشاک اشاره و اظهار می کند: زمانی که پارچه وارد می شود، کل زنجیره تأمین قبل از آن، دچار مشکل می شود. یعنی کسب وکار آنها تحت تأثیر واردات پارچه قرار می گیرد. اگر بخواهم از واردات غیررسمی صرف نظر کنم، واردات رسمی پارچه در سال های گذشته 800 میلیون دلار بود. از ابتدای سال تا کنون نیز بین 210 تا 220 میلیون دلار واردات به صورت رسمی انجام شده است.

دستمالچیان در پاسخ به این سؤال که با توجه به تولید داخلی پارچه، چرا واردات به صورت رسمی انجام می شود، می گوید: به دلیل تنوع زیاد در پارچه و تنوع در مصرف، در ایران امکان تولید همه پارچه ها وجود ندارد. در گذشته برای واردات پارچه، جلسه های مختلفی برگزار می شد و اگر پارچه ای در ایران تولید نمی شد اجازه واردات آن را صادر می کردند.

او ادامه می دهد: اما همین موضوع هم یک چالش بزرگ برای تولیدکنندگان پارچه بود. بسیاری از واردکنندگان پارچه هایی را که وارد می کردند به نام پارچه هایی که تولید داخل ندارد، ترخیص می کردند. اما در واقع مشابه تولید داخل بود.

دستمالچیان از تجارت غیررسمی نیز به عنوان یک چالش یاد می کند و می گوید: موضوع دیگری که به بازار نساجی ایران به خصوص پارچه و پوشاک ضربه وارد کرده، تجارت های غیررسمی مانند کولبری و ته لنجی است. زمانی که مرزهای رسمی برای واردات ممنوع یا بسته می شود و راه دیگری به نام تجارت غیررسمی یعنی ته لنجی و کولبری را بازمی گذارند، آن دسته از کالاهایی که اجازه ورود ندارند، مرزها را با این روش دور می زنند و وارد کشور می شوند. واردات پوشاک چندین سال است که ممنوع شده، اما می بینید در بازار همچنان پوشاک استوک و کیلویی می فروشند. اینها از طریق تجارت غیررسمی به کشور وارد می شوند.

او در خصوص میزان رقابت پذیری پوشاک داخلی و خارجی عنوان می کند: رقابت برای برندهای ایرانی کار سختی نیست. چراکه توانسته اند در این سال ها پوشاک باکیفیت تولید کنند. اگرچه برخی اعتقاد دارند که قیمت آنها بالاست. اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که مواد اولیه، گران تر به دست آنها می رسد؛ خاموشی ها و قطعی برق هم مزیت بر علت می شود که نتوانند به طور دائم فعالیت کنند و در نتیجه تولید آنها کاهش می یابد. ماشین آلات نیز اگرچه به روز است، اما برخی از آنها به بازسازی و نوسازی نیاز دارد. ما به دولت پیشنهاد دادیم به جای ارزی که می خواهد به واردات پارچه بدهد، اجازه دهد واردات ماشین آلات داشته باشیم.

در این گزارش، راهبردهایی را که قرار است برای توسعه این صنعت قدیمی در ایران به کار گرفته شود از وزارت صمت پیگیر شدیم. محسن ترحمی، مدیرکل دفتر صنایع منسوجات و پوشاک وزارت صمت، در گفت و گو با ایران از 8 برنامه این وزارتخانه برای توسعه و حمایت از صنعت نساجی و پوشاک سخن گفت. به گفته او وزارت صمت، صنعت نساجی و پوشاک را یک حوزه اولویت دار و اشتغال آفرین می داند و مطابق بند ت ماده 48 قانون برنامه هفتم، سند راهبرد ملی پیشرفت صنعتی و ارتقای زنجیره های ارزش کشور با همکاری دستگاه های ذی ربط تدوین و در هیأت وزیران تصویب و اخیراً نیز ابلاغ شد.

بر این اساس، برنامه های متعددی برای رشد و تقویت این صنعت دنبال می شود.

او در تشریح 8 برنامه مهم در حوزه توسعه صنعت نساجی و پوشاک چنین عنوان کرد: برنامه اول، نوسازی و بازسازی ماشین آلات و خطوط تولید جهت ارتقای بهره وری و کاهش مصرف انرژی است. در برنامه دوم، تسهیل تأمین مواد اولیه و کاهش وابستگی به واردات از طریق افزایش ظرفیت تولید و حمایت از صنایع پایین دستی مد نظر است. برنامه سوم به تقویت زنجیره داخلی پوشاک و منسوجات: حمایت از تولیدکنندگان، کاهش ریسک تأمین، کاهش اثرات منفی قاچاق و واردات بی رویه بر تولید داخلی می پردازد. حمایت از ایجاد و توسعه برندهای ملی در حوزه پوشاک به عنوان برنامه چهارم مورد توجه است.

او ادامه داد: در پنجمین برنامه به تشویق صادرات منسوجات و پوشاک (به ویژه فرش ماشینی، منسوجات خانگی و پوشاک) برای بهره گیری از بازارهای منطقه ای و بین المللی و در ششمین برنامه به برنامه ریزی برای ساماندهی زنجیره از تولید تا توزیع (هم ارتقای کیفیت و هم مقرون به صرفه شدن تولید برای مصرف کننده داخلی وکنترل واردات و مقابله با قاچاق پوشاک و منسوجات و کفش در راستای حمایت از تولید داخلی) اشاره شده است.

همچنین استقرار نظام تأمین مالی زنجیره ای برای بهبود گردش مالی واحدهای تولیدی نیز به عنوان هفتمین برنامه در دستورکار قرار دارد. به گفته او هشتمین برنامه نیز به تقویت همکاری با دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان برای ارتقای فناوری و مهارت نیروی انسانی برمی گردد.

ترحمی در خصوص زنجیره تأمین صنعت نساجی عنوان کرد: زنجیره تأمین نساجی در ایران شامل ریسندگی، بافندگی، رنگرزی/چاپ و تکمیل؛ و پوشاک و منسوجات نهایی است. اکثر واحدها به صورت خصوصی و با مقیاس کوچک تا متوسط فعالیت می کنند.

این زنجیره در کشور ما از انسجام قابل قبولی برخوردار است و تقریباً تمامی حلقه های اصلی آن، از تولید نخ و پارچه تا دوخت و عرضه محصولات نهایی فعالیت می کنند. کشور در بخش های پایین دستی همچون ریسندگی، بافندگی، رنگرزی و پوشاک از توانمندی قابل توجهی برخوردار بوده و ظرفیت تولید داخلی در این حلقه ها پاسخ گوی بخش عمده نیاز کشور است. با این حال، در برخی مواد اولیه پایه مانند پنبه و برخی الیاف مصنوعی همچنان وابستگی به واردات وجود دارد که وزارت صمت کاهش تدریجی این وابستگی، توسعه ظرفیت داخلی و تأمین پایدار این اقلام را دنبال می کند.

او همچنین به فرسودگی ماشین آلات نیز اشاره و اظهار کرد: زنجیره تأمین موجود و فعال است، اما به دلیل ضعف در تأمین مواد اولیه و فرسودگی ماشین آلات، بخشی از ظرفیت آن تکمیل نشده است. بنابراین زنجیره تأمین نسبتاً کامل اما آسیب پذیر است.

ترحمی همچنین به واحدهای فعال در این صنعت اشاره و اظهار کرد: در حال حاضر حدود 5 هزار واحد تولیدی در بخش های مختلف زنجیره نساجی و پوشاک کشور دارای پروانه بهره برداری فعال هستند. این واحدها به صورت مستقیم برای حدود 300 هزار نفر اشتغال ایجاد کرده و با احتساب اشتغال واحدهای صنفی، برآورد می شود حدود یک میلیون نفر در این زنجیره مشغول فعالیت هستند.

به گفته او، گستردگی و پراکندگی جغرافیایی واحدهای نساجی از ریسندگی و بافندگی تا فرش ماشینی، منسوجات بی بافت و پوشاک، این صنعت را به یکی از مهم ترین و راهبردی ترین صنایع اشتغال زای کشور تبدیل کرده است.

مدیرکل دفتر صنایع منسوجات و پوشاک وزارت صمت به موضوع خودکفایی در صنعت نساجی پرداخت و گفت: اگر خودکفایی به معنای پوشش کامل نیاز بازار به منسوجات و پوشاک با استفاده از زنجیره داخلی گرفته شود، پاسخ این است که صنعت نساجی ایران هنوز برای مواد اولیه (پنبه، ویسکوز، اکریلیک؛ و بخش هایی از الیاف و مواد اولیه تخصصی و ماشین آلات) تا حدودی وابسته به واردات است. علی رغم آن، در بخش های میانی و پایین دستی به سطح مطلوبی از خوداتکایی رسیده ایم و عمده نیاز کشور در حوزه نخ، پارچه، منسوجات بی بافت و پوشاک توسط واحدهای داخلی تأمین می شود. علاوه بر این، صادرات محصولات نساجی طی سال های اخیر روند رو به رشدی داشته که نشان دهنده ارتقای کیفیت و افزایش مزیت رقابتی تولیدات داخلی است.

ترحمی ادامه داد: طی سالیان گذشته تلاش هایی برای تقویت ظرفیت داخلی صورت گرفته و برخی از زیرشاخه ها (ریسندگی، بافندگی، پوشاک) دارای تولید بومی هستند؛ اما این کافی نیست تا کل نیاز بازار را بدون واردات تأمین کرد. بنابراین می توان گفت صنعت نساجی در برخی محصولات و مقاطع به خودکفایی نسبی رسیده و در این بخش ها نیز برنامه های توسعه ای و سرمایه گذاری با هدف کاهش وابستگی و افزایش تاب آوری زنجیره در دستورکار است.