به گزارش پارسینه ؛ لاله اسکندری برای بسیاری از ما صرفا بازیگر سینما و تلویزیون نیست؛ او هنرمندی چندوجهی است که قاب دوربین و قاب شهر را به هم پیوند زده است. از فیلم ها و سریال های محبوب گرفته تا دیوارنگاره ها و موزاییک های گسترده در اتوبان های تهران، نام او در عرصه هنرهای نمایشی و هنرهای تجسمی شهری دیده می شود. اسکندری همواره دنبال شخصیت هایی بوده که هم قصه را پیش ببرند و هم الهام بخش مخاطب باشند؛ زنانی فعال، اثرگذار و پررنگ که تصویری واقعی و متنوع از زن ایرانی ارائه می کنند.

حضور این هنرمند در هنرهای تجسمی شهری نشان می دهد که خلاقیت و تاثیرگذاری محدود به قاب سینما نیست. با هر کاشی و هر دیوارنگاره، داستانی از فرهنگ، تاریخ و زندگی شهری معاصر را روایت می کند. از مجموعه دیوارنگاره ها در اتوبان همت و ستاری گرفته تا تونل کردستان و پروژه های کامرانیه، آثار او بخشی از هویت بصری شهر را شکل داده و با دوام و زیبایی خاص، سال ها روایتگر فرهنگ و هنر ایران خواهند بود.

برای اسکندری، هنر وسیله ای برای گفت وگو با مخاطب، ثبت تاریخ و زنده نگه داشتن سنت های هنری ایرانی است؛ چه روی پرده سینما و چه روی دیوارهای شهر. به همین بهانه با لاله اسکندری در روزنامه هفت صبح گفت وگو کرده ایم تا از نگاه او به سینما، هنرهای شهری و تجربه های تاثیرگذارش بیشتر بشنویم.

اسکندری جشنواره هایی که نگاه انسانی و شهری دارند و به وسیله آن هر فرد در هر نقطه شهر احساس کند به عنوان شهروند دیده می شود را بسیار ارزشمند می داند: همان سال هایی که وارد حوزه هنرهای تجسمی شدم، به شهرداری توضیح می دادم که اجرای این آثار نوعی احترام به شهروندان است؛ شما با این کار فضاهای شهری را زیبا می کنید، به شهر رنگ می بخشید و محیط را دلپذیرتر می کنید. او نگاه و توجه به آثار تجسمی شهری را ارزشمند می داند و معتقد است چنین توجهی می تواند ظرفیت های تازه ای در هنر و روایت فیلم ایجاد کند: هر فیلمی که ساخته می شود، بخش مهمی از آن در فضای شهری شکل می گیرد و شهر به روایت داستان کمک می کند.

همچنین به اهمیت لوکیشن های واقعی در سینمای ایران اشاره می کند و می گوید شهر فقط پس زمینه بصری نیست و تاریخ را ثبت می کند: فیلم اجاره نشین ها در منطقه مرزداران فیلمبرداری شده بود؛ آن زمان تقریبا هیچ چیز آنجا نبود و امروز کاملا متحول شده است. این تصاویر، حتی اگر مستند نباشند، خاطره می سازند و ما را به گذشته می برند. این هنرمند معتقد است بررسی تغییرات شهرها، از تهران سال 1340 گرفته تا امروز، نوعی مستندنویسی بصری است که امکان تحلیل تحولات اجتماعی، معماری و محیط زیست را فراهم می کند: فضای شهری با محتوای بسیاری از فیلم ها ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد و همین جذابیت ها باعث شد که من به هنرهای تجسمی و کاشی کاری روی بیاورم؛ بخشی از فرهنگ و تمدن ایران که می تواند با نگاه مدرن و ماندگار ترکیب شود.

اگرچه مردم بیشتر لاله اسکندری را به عنوان بازیگر می شناسند اما برای او انتخاب بین بازیگری و هنرهای تجسمی برایش ساده نیست و این دو حوزه مانند دو کفه یک ترازو هستند. در هنرهای تجسمی، وارد خلوتی خلاقانه می شود؛ مسیری که از ایده شروع و به خلق آثار بزرگ، مثل دیوارنگاره های هزار متری می رسد: به عنوان بازیگر، هیچ وقت امکان خلق چنین اثری به صورت شخصی نداشتم. همکاری با شهرداری و سازمان زیباسازی این فرصت را داد تا صفر تا صد اثر، از طراحی تا اجرا، کار خودم باشد، مثل کارگردان یا نویسنده ای که بر همه مراحل اثرش نظارت دارد.

در مقابل، سینما تجربه ای جمعی است: سینما بر پایه کار گروهی معنا پیدا می کند. تو بخشی از یک جمع بزرگ هستی و انرژی و خلاقیت گروه است که اثر را شکل می دهد. شاید به صورت فردی نتوانی همه چیز را خلق کنی اما در دل یک گروه، حضور و تاثیر تو معنا پیدا می کند. این هنرمند تاکید می کند که هر دو حوزه دارای ماندگاری هستند؛ فیلم ها ممکن است پس از دهه ها دیده شوند و دیوارنگاره ها هم با دوام کاشی و طراحی درست، سال ها پابرجا بمانند. حتی کارهای تجسمی شهری نیز جنبه ای گروهی دارد: اگرچه طراحی و ایده اولیه در خلوت هنرمند شکل می گیرد اما اجرای آثار بزرگ شهری نیازمند تیمی حرفه ای است؛ از کاشی کار و تکنسین گرفته تا نیروهای اجرایی. تفاوت در نقش من است، در هنرهای تجسمی من خالق کل اثر هستم اما در سینما بخشی از یک اثر بزرگ تر.

اسکندری همیشه سعی کرده نقشی بازی کند که تاثیرگذار باشد و بخشی از مخاطبان را درگیر کند: همیشه دوست داشتم کاری انجام بدهم که برای آدم هایی با دغدغه های مشابه الهام بخش و آموزنده باشد. بیشتر نقش های او زنانی فعال و موثر هستند، نه زن های منفعل و بخش مهمی از آثارش به دوران هشت سال دفاع مقدس مربوط می شود: تلاش کرده ام تصویری واقعی و متنوع از زن ایرانی ارائه کنم؛ از زن فداکار تا زن پزشک، خانه دار، مهندس و حتی زن عشایری.

اسکندری به تجربه ای از سریال آتش باد اشاره می کند: نقش زن عشایری با زندگی ساده اما جایگاهی مهم در ساختار قوم و سختی ها و نقش مادری او الهام بخش بوده است. این نگاه تاثیرگذار در زندگی شخصی و حرفه ای او نیز دیده می شود همچنین پس از انقلاب، اولین زن هنرمندی بود که پروژه های کاشی کاری شکسته در مقیاس بزرگ در تهران اجرا کرد: این کار راهی جدید برای زنان هنرمند باز کرد؛ وقتی می بینم دختران جوان امروز در بلوارهای تهران پروژه های هنری اجرا می کنند، خوشحال می شوم و حس می کنم تاثیر خودم را گذاشته ام.

تاثیرگذاری او فراتر از حوزه شخصی نیز رفته است.به تازگی کتابی با عنوان 100 زن تأثیرگذار سال های اخیر منتشر شده و اسکندری یکی از شخصیت های آن بود. او می گوید: دوست خبرنگارم چند سال قبل با من گفت وگو کرد و بعد یکی از بچه ها تماس گرفت و گفت: دخترم امروز در مدرسه کتابی به دستش رسیده که یکی از شخصیت های آن تو هستی! این برایم خیلی جالب و خوشحال کننده بود؛ حس کردم توانسته ام روی جمع بزرگ تری اثر بگذارم.

لاله اسکندری درباره حضورش در سریال بامداد خمار می گوید این پروژه حدود یک سال و نیم است در حال تولید است و اشاره می کند که انتخاب رمان توسط خانم آبیار کاملا آگاهانه بوده، چراکه این کتاب یکی از پرفروش ترین و محبوب ترین رمان های چند دهه اخیر است: البته اقتباس از چنین اثری کار دشواری است، چون هر مخاطب تصویری ذهنی از شخصیت ها دارد و تیم سازنده باید هم به کتاب وفادار بماند و هم دنیای سریال را به شکل مستقل بسازد.

این هنرمند در آخر اضافه می کند که بازخوردها تاکنون بسیار مثبت بوده و مردم با شخصیت ها ارتباط برقرار کرده اند: طبیعتا تغییراتی نسبت به رمان وجود دارد اما ساختار کلی حفظ شده و فضای سریال خیلی خوب درآمده است. سریال هم در کل نزدیک به پایان کتاب پیش می رود اما جزییات هنوز مشخص نیست و دو فصل با حدود 22 قسمت در نظر گرفته شده است.

لاله اسکندری درباره حساسیت خود در انتخاب نقش ها می گوید اینکه این موضوع همیشه برایش مهم بوده است: واقعیت این است که چند مورد پیش آمده که نقشی را رد کردم و بعد متوجه شدم کار موفق بوده یا شاید می توانستم حضور خوبی در آن داشته باشم. در آن زمان فکر نمی کردم نتیجه کار چنین موفقیتی داشته باشد یا وسواس و حساسیت های خودم باعث شد نقش را قبول نکنم. او تاکید می کند که وقتی کاری را می پذیرد، با تمام انرژی و توان وارد می شود تا بعدها حسرتی باقی نماند: با این حال، نقش های ماندگار همیشه جذاب هستند؛ همیشه دلت می خواهد در جایگاه آن شخصیت ها قرار بگیری.

او درباره چالش های زنان در سینمای ایران می گوید هرچند نگاه های مردسالارانه در محیط های کاری وجود دارد اما سینما به دلیل ذاتش که بازتابی از زندگی واقعی است، اجازه نمی دهد حضور زنان نادیده گرفته شود: چه پشت دوربین و چه مقابل دوربین، زن و مرد کنار هم کار می کنند؛ همانطور که در زندگی واقعی کنار هم هستند. بنابراین حذف پذیر نیستند و طبیعتا بخشی از روایت سینما را شکل می دهند. با این حال به سختی های کار برای زنان هم اشاره می کند: ساعت های طولانی کار، سفرهای شهرستان، دوری از خانواده… اینها برای زنان پیچیدگی بیشتری ایجاد می کند.

اما نگاه من زنانه مردانه نیست؛ مهم این است که کار سخت است و فرقی نمی کند زن باشد یا مرد. واقعیت این است که زنان برای حضور در این شرایط باید انرژی بیشتری بگذارند. اسکندری در مقایسه با هالیوود، به جایگاه زنان در سینمای ایران هم اشاره می کند: حتی در هالیوود جایگاه زنان، به ویژه در حوزه کارگردانی، به اندازه کافی قوی نیست اما ما در ایران از سال ها پیش کارگردان های زن برجسته داشته ایم؛ از مرضیه برومند و رخشان بنی اعتماد گرفته تا نسل جدید فیلمسازان زن. این هنرمند درباره واقعی یا نمایشی بودن جایگاه زنان در سینمای ایران می گوید: تجربه شخصی من از چند دهه فعالیت در سینما نشان می دهد که حضور زنان کاملا واقعی، جدی و اثرگذار است.

حتی در همین سال های اخیر، کارهای شاخصی توسط خانم پناهنده، خانم آبیار و چند کارگردان زن دیگر ساخته شده که سه سریال مهم را رقم زده اند و این شواهد نشان می دهد زنان فضا و امکان واقعی رشد پیدا کرده اند. البته سختی ها همیشه وجود دارد، اما نگاه جنسیتی به این موضوع ندارم. آنچه برایم خوشحال کننده است، این است که کارهایی که مردم دوست داشته اند و با استقبال روبه رو شده اند، بسیاری شان ساخته زنان بوده اند. این یعنی حضورشان نه فقط واقعی که موثر و تاثیرگذار است.

لاله اسکندری که سال هاست در عرصه هنرهای تجسمی فعالیت دارد و دیوارنگاره ها و کاشی کاری هایش در نقاط مختلف تهران از جمله اتوبان همت و ستاری به یادگار مانده است، از مسیر دشوار خود در این حوزه و تجربه حضورش در شهر برای ما می گوید. شروع مسیر او با شهرداری آسان نبود و نزدیک به سه سال با شهرداری های مختلف رایزنی کرد تا ضرورت دیوارنگاره ها را توضیح دهد و همکاران را قانع کند.

خوشبختانه سال 1386 به عنوان اولین بانوی هنرمند، کار خود را در منطقه 5 تهران آغاز و مجموعه ای از آثار حجمی را در اتوبان همت و محدوده ستاری اجرا کرد: در آن زمان این نوع کارها برای بسیاری جا نیفتاده بود و حتی شاید احساس نیاز هم نمی شد. او دلیل انتخاب کاشی شکسته را دو موضوع اصلی می داند: احیای هنرهای دستی که در حال فراموش شدن هستند و قابلیت کاشی برای ایجاد دیوارنگاره های ماندگار.

چراکه نمونه هایی از آثار کاشی کاری و سنگ چینی در ایران و جهان وجود دارد که با مراقبت مناسب هزاران سال دوام می آورند. این هنرمند از حذف نامش از برخی دیوارنگاره ها توسط شورای شهر گلایه می کند و آن را ناعادلانه می خواند: می گفتند درج نام هنرمند تبلیغ شخصی است، در حالی که بسیاری از آثارم اصلا امضا نداشت. این تصمیم امکان کپی برداری بدون اجازه را هم افزایش داد. و فهرست آثارش در تهران را چنین معرفی کرد: مجموعه اتوبان ستاری، سازه های حجمی اتوبان همت، دیوارنگاره های اتوبان صدر، پروژه کامرانیه، منطقه 6، دیوار پل رسالت، اتوبان مدرس و تونل کردستان.