پس دردهای زایمانی از مشکلات رایجی هستند که پس از تولد نوزاد به صورت انقباضات رحمی بروز می کنند. این انقباضات در نتیجه ترشح هورمون هایی مانند اکسیتوسین و پروستاگلاندین ایجاد می شوند. شدت این درد در زنان مختلف متفاوت است و معمولاً در مادران چندزا بیشتر احساس می شود. در بیشتر موارد، دردها تا سه روز پس از زایمان کاهش می یابند اما گاهی تا یک هفته نیز ادامه دارند. عواملی مانند سن، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، نوع زایمان و حتی ویژگی های شخصیتی می توانند شدت این درد را تغییر دهند. دردهای پس از زایمان نه تنها باعث خستگی و بی قراری می شوند بلکه بر توانایی مادر در مراقبت از نوزاد، برقراری پیوند عاطفی، تغذیه و خواب او نیز تأثیر می گذارند. به همین دلیل، یافتن روش های ایمن و مؤثر برای کاهش این درد اهمیت زیادی دارد.

درمان های مختلفی برای این نوع درد به کار می روند؛ از داروهای شیمیایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن گرفته تا روش های غیر دارویی مثل ماساژ، طب سوزنی و رایحه درمانی. اما داروهای شیمیایی گاهی عوارضی مانند تهوع، خواب آلودگی یا مشکلات گوارشی دارند. در سال های اخیر، تمایل به استفاده از گیاهان دارویی افزایش یافته است. یکی از این گیاهان، سنبل الطیب است که به دلیل خاصیت آرام بخش و ضد انقباضی خود شناخته می شود. این گیاه با ترکیبات فعالی چون اسید والرنیک و فالون ها، می تواند دردهای عضلانی را کاهش دهد و سیستم عصبی را آرام کند. پژوهش های گذشته نیز نشان داده اند که ترکیبات مشابه در گیاهانی مانند بابونه، زعفران و انیسون باعث کاهش دردهای قاعدگی و زایمانی می شوند.

ماهرخ دولتیان، استاد گروه مامایی و بهداشت باروری در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، همراه با سه همکار خود و همکاری دانشگاه آزاد اسلامی کرج، در همین زمینه تحقیقی بالینی را برای بررسی اثر کپسول سنبل الطیب بر شدت درد پس از زایمان انجام داده اند. این پژوهش در قالب یک کارآزمایی بالینی تصادفی و سه سوکور طراحی شد؛ یعنی نه مادران، نه پژوهشگران و نه تحلیل گران داده نمی دانستند چه کسی داروی واقعی و چه کسی دارونما دریافت کرده است.

در این مطالعه، هفتاد مادر که به تازگی زایمان کرده بودند به دو گروه تقسیم شدند. گروه نخست هر هشت ساعت یک کپسول مفنامیک اسید 250 میلی گرمی به همراه یک کپسول 500 میلی گرمی سنبل الطیب دریافت کردند. گروه دوم نیز همان مفنامیک اسید را همراه با کپسول دارونما مصرف کردند. شدت درد در هر دو گروه نیم ساعت، یک ساعت و دو ساعت پس از مصرف دارو اندازه گیری شد. داده ها با نرم افزار آماری تحلیل گردید تا مشخص شود آیا تفاوت معنی داری میان دو گروه وجود دارد یا خیر.

نتایج نشان دادند که شدت درد در مادرانی که سنبل الطیب مصرف کرده بودند، به طور چشمگیری کمتر از گروه دیگر بود. این کاهش درد در طول زمان ادامه داشت و تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنادار گزارش شد. به بیان ساده، افزودن سنبل الطیب به درمان دارویی معمول باعث کاهش محسوس پس درد زایمان شد.

پژوهشگران نتیجه گرفتند که ترکیب سنبل الطیب با مفنامیک اسید می تواند در کاهش درد پس از زایمان مؤثر باشد. این یافته، راهی طبیعی تر و کم عارضه تر برای تسکین دردهای پس از زایمان پیش روی مادران قرار می دهد. در واقع، ترکیبات موجود در ریشه سنبل الطیب با اثر بر عضلات صاف بدن و کاهش انقباضات رحمی، باعث تسکین درد می شوند.

از نظر علمی، مواد فعالی مانند اسید والرنیک در این گیاه با مهار انقباضات سلولی و کاهش تولید مواد شیمیایی دردزا در بدن، تأثیر ضد درد خود را نشان می دهند. همچنین ترکیباتی به نام فالون ها با تأثیر بر گیرنده های عصبی مغز و کنترل پیام های درد، به کاهش احساس درد کمک می کنند. به همین دلیل است که این گیاه نه تنها در آرام سازی بدن بلکه در کنترل دردهای عضلانی و رحمی نیز مؤثر است.

نتایج این پژوهش که در مجله علمی زنان، مامایی و نازایی ایران وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده اند، با مطالعات مشابه درباره گیاهان دیگری مانند بابونه، انیسون و زنجبیل نیز همسو بود. این گیاهان به دلیل داشتن ترکیبات مشابه، اثرات ضد درد قابل توجهی دارند. برای مثال، در یک مطالعه پیشین، گیاه انیسون نسبت به مفنامیک اسید تأثیر بیشتری در کاهش درد پس از زایمان نشان داده بود. مقایسه این یافته ها نشان می دهد که گیاهان دارویی می توانند جایگزین مناسبی برای داروهای شیمیایی در مدیریت دردهای پس از زایمان باشند، به ویژه برای مادرانی که نگران عوارض داروهای رایج هستند.

پژوهش حاضر با طراحی دقیق و کنترل متغیرهای مختلف انجام شده است، هرچند پژوهشگران به محدودیت هایی مانند تفاوت آستانه درد در افراد و کوتاه بودن زمان پیگیری اشاره کرده اند. آنان پیشنهاد کرده اند در مطالعات آینده، اثر سنبل الطیب به تنهایی بررسی و دوره پیگیری طولانی تر شود تا تأثیر واقعی آن در روزهای پس از زایمان روشن تر گردد.