به گزارش پارسینه به نقل از زومیت، فیلم ماشین کوبنده بازسازی ساختار روایت، متن جملات، سیر دراماتیک صحنه ها و میزانسن های مستندی با عنوان کامل ماشین کوبنده: زندگی و دوران مبارز پرخطر مارک کِر (The Smashing Machine: The Life and Times of Extreme Fighter Mark Kerr) به کارگردانی جان هایمز است که در سال 2002 از شبکه ی اچ بی او (HBO) پخش شد. برای توصیف کاری که فیلم سال 2025 با ساخته ی هایمز می کند، عنوان اقتباس هم کم و ناکافی است؛ اما اگر صرفا به تماشای همین اثر با بازی دواین جانسون بنشینید، متوجه این وام داریِ اساسی نخواهید شد.

دواین جانسون تهیه کننده ی فیلمِ حاضر است و پروژه ی اقتباس مستند ماشین کوبنده… در قالب فیلمی داستانی را شخصا به بنی سفدی پیشنهاد کرده. نام جان هایمز به عنوان یکی از تهیه کنندگان مشاور، در عنوان بندی ابتدای فیلم آمده؛ اما تریلرها و پوسترهای اثر به ارتباط با مستند اشاره ای نداشتند، تیتراژ ابتدایی و انتهایی آن نامی از ساخته ی سال 2002 هایمز به میان نمی آورند و حتی در صفحه ی ویکی پدیای فیلم هم نمی توان اطلاعاتی در این خصوص پیدا کرد. این که چرا خود بنی سفدی هم در مصاحبه ها ترجیح می دهد خیلی روی منبع اقتباس اش تاکید نکند، پرسشی است که تنها شخص او پاسخ اش را می داند؛ اما این نوشته از مقایسه ی فیلم سفدی با مستند هایمز حسابی بهره خواهد برد!

جان هایمز در تولید ماشین کوبنده، دو رویکرد مختلف به مستندسازی را به کارگرفت. فیلم سال 2002 در درجه ی نخست مستندی مشاهده ای (Observational Documentary) است که با حضور فیلمساز و گروه اش در حاشیه ی مسابقات هنرهای رزمی ترکیبی (Mixed Martial Arts) در فاصله ی سال های 1997 تا 2000 در کشور ژاپن فیلمبرداری شد. در کنار این، مصاحبه هایی مستقیم با مارک کر، پارتنرش دان استیپلز، دوست اش مارک کولمن، مربی اش باس روتن و ژورنالیستی به نام ادی گولدمن در فیلم وجود دارند. صحبت های گولدمن گاها به شکل نریشن هم روی تصاویر پخش می شوند و جزییات فنی و تاریخی مسابقات را توضیح می دهند. این دو تمهید اثر را به خصوصیات مستند توضیحی (Expository Documentary) نزدیک می کنند.

وقتی فیلمسازی تصمیم می گیرد که درباره ی شخصیتی واقعی یک فیلم زندگی نامه ای داستانی بسازد، معقول است که برای پژوهش به سراغ متریال های مرتبط با موضوع برود و برخی از این متریال ها ممکن است فیلم های مستند باشند. اما اگر فیلمسازی تصمیم بگیرد که به سراغ تولید فیلم بیوگرافیِ مارک کر برود، مراجعه به مستند ماشین کوبنده… نه تنها معقول، بلکه ضروری است. درباره ی مستندی حرف می زنیم که از مشاهده ی نزدیک سوژه اش در تعیین کننده ترین لحظات زندگی اش به روایتی بسیار افشاگرانه و صادقانه می رسد و در کنار این، ریشه های ورزش/خرده فرهنگ یواف سی (UFC) را هم در بزنگاهی تاریخی ثبت می کند. ولی بنی سفدی از مستند جان هایمز صرفا برای پژوهش بهره نبرده؛ بلکه آن را کاملا بازسازی کرده است!

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

رویکرد عجیب و سوال برانگیز سفدی در ماشین کوبنده صرفا از این زاویه معیوب نیست که جایگاه او به عنوان مولف را زیر سوال می برد و کارش را به بازتولید نگاه فیلمسازی دیگر تنزل می دهد؛ بلکه فیلمِ داستانی را دچار بحرانی فلسفی هم می کند. بحرانی که به تفاوت های دو مدیوم فیلم مستند و فیلم داستانی مربوط است و نتیجه اش را می شود در شکست دراماتیک اثر دید. اگر مثل من ابتدا فیلم داستانی را تماشا کرده باشید، بعید نیست که ارتباط برقرار کردن با بسیاری از نقاط عطف فیلم را دشوار بیابید و اگر مستند را ببینید، دلیل این دشواری را بهتر متوجه می شوید!

بنی سفدی از مستند جان هایمز صرفا برای پژوهش بهره نبرده؛ بلکه آن را کاملا بازسازی کرده است!

فیلم های بیوگرافیکِ داستانی یک چه می شد اگر؟ بنیادین دارند که مهم ترین امکانات داستانگویی شان را در اختیارشان می گذارد؛ چه می شد اگر به هنگام وقوع فلان لحظه ی مهم، در کنار فلان شخصیت مهم بودیم؟ برای مثال، چه می شد اگر در لحظه ای تولد ترانه ی دیروز در کنار پل مک کارتنی بودیم؟ ، یا چه می شد اگر به هنگام ترور جان اف کندی، داخل ماشین بودیم و از نزدیک می دیدیم که چه بر ژاکلین کندی می گذرد؟ جذابیت این پرسش ها نتیجه ی دردسترس نبودن واقعیتِ پاسخ هاشان است؛ اما اگر در لحظه ی نگارش ترانه ی دیروز، گروه مستندسازی کنار پل مک کارتنی حاضر بودند و اگر داخل ماشینِ جان اف کندی سه دوربین کار گذاشته شده بود که صحنه ی قتل و درک ژاکلین کندی از واقعه را از سه زاویه ی مختلف ضبط می کرد، آیا پیدا کردن پاسخ این پرسش ها در فیلمی داستانی جذابیت سابق را داشت؟!

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

ثبت عینیت وقایع ــ درست همان گونه که رخ داده اند ــ کار مستند مشاهده گر است. سینمای داستانی در برخورد با واقعیتی که ثبت نشده، می تواند دو رویکرد داشته باشد؛ یکی این که تبدیل شود به بازنماییِ مستندنمایانه ی واقعیت و دیگری این که برود به سراغ حقیقتی که در عینیت وقایع پیدا نیست و نمی شود ثبت کردش. اما اگر با واقعیتی مواجه باشیم که یک بار در قالب مستندی مشاهده گر ثبت شده و بخواهیم آن را بار دیگر در قالب یک فیلم داستانی و به نحوی مستندنمایانه بازنمایی کنیم، حاصل می شود فیلم بیهوده و پوچی مثل ماشین کوبنده بنی سفدی!

در واقع حتی اگر سفدی دست به تخیل روایتی اصیل می زد که با ساختار روایی مستند هایمز متفاوت بود و این روایت اصیل را با رویکردی مستندنمایانه اجرا می کرد، بخشی از محدودیت های فلج کننده ی فیلمِ حاضر سر جای خودشان باقی می ماندند؛ اما او حتی حاضر نشده چنین زحمتی به خودش بدهد و ساختار روایی را هم دقیقا بنا کرده است روی همان گزیده ها و همان ترتیبی که در مستند هایمز می بینیم! صرفا بخش های توضیحی یا داخل مصاحبه های شخصیت ها با خبرنگاران پخش شده اند و یا با صحنه های داستانی کم عمقی که کاری جز ارائه ی دقیقا همان اطلاعات ندارند، جایگزین؛ مثلا در مستند، دان طی مصاحبه با فیلمساز نگرانی اش درباره ی کم رنگ شدن نقش اش در زندگی مارک پس از ترک اعتیاد او را مطرح می کند و در فیلم داستانی، صحنه ی بیرون رفتن دان (امیلی بلانت) با دوست اش را داریم تا دقیقا همین توضیحات را از زبان او بشنویم.

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

الگوی دکوپاژ و محتوای میزانسن های سفدی هم روی مستندنمایی و واقع گرایی دست و پاگیر، تاکیدی گیج کننده دارند؛ همان طور که فیلم بردار مستند مجبور است مسابقات را از خارج رینگ ضبط کند، دوربین سفدی هم هیچ گاه به رینگ وارد نمی شود و همان طور که فیلمساز مستند اجازه ی نزدیک شدن به خلوت مارک و دان را ندارد، سفدی هم مشاجره های زوج را اغلب بافاصله و به کمک زوم های لنزهای بلند ضبط می کند. قرار است حس کنیم بی اجازه به حریم خصوصی شخصیت ها سرک می کشیم؛ اما چرا؟! کارکرد دراماتیک و معنای این رویکرد بصری به چنین متنی چیست؟ چرا نباید به شخصیت ها نزدیک شویم و حقیقتی را ببینیم که مستند نمی توانست به آن دست بیابد؟ چرا نباید درونیات این آدم ها را بیشتر بشناسیم و تجربه ی ذهنی شان از وقایع را درک کنیم؟

باورکردنی نیست؛ اما سفدی برای بازسازی مستند هایمز، حتی تا مرز تقلید الگوی تدوین برخی صحنه ها هم پیش رفته است! مثلا مستند تمرینات مارک پیش از آخرین سفرش به ژاپن را در قالب یک مونتاژ تمرین (Training Montage) نمایش می دهد و در فیلم داستانی هم دقیقا در همین بخش روایت، مونتاژ تمرین داریم؛ فقط سفدی موسیقی را به کاور الویس پریسلی از ترانه ی راه من تغییر داده است! در فیلم داستانی پیروزی مارک کولمن (رایان بادر) در مسابقه ی نهایی و رسیدگی پزشکان به مارک کرِ شکست خورده به شکل موازی تدوین می شوند؛ تمهیدی که از مستند هایمز آمده است.

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

سفدی می توانست روایتی بلندتر از زندگی مارک کر ارائه بدهد؛ به کودکی اش سرک بکشد، زندگی حرفه ای او پس از سال 2000 را نشان بدهد یا میراث اش برای هنرهای رزمی ترکیبی را ــ به جای اشاره ی متنی کوتاه انتهای فیلم ــ در قالب روایتی دراماتیک برای تماشاگر ملموس کند. حتی اگر بازه ی زمانی روایت فیلمِ داستانی را به همان محدوده ی سه ساله که نقطه ی تمرکز مستند است محدود کنیم، باز هم نقاط کوری وجود دارند که سفدی می توانست به کمک امکانات سینمای داستانی به شان سرک بکشد. جان هایمز مجبور بود دوربین اش را پشت درهای کمپ بازپروری بکارد و منتظر بماند تا مارک کر از اعتیاد پاک شود؛ بنی سفدی اما با چنین محدودیتی مواجه نبوده است! طعنه آمیز است که تنها موردِ استفاده ی سفدی از امکانات روایت داستانی به نتیجه ای گیرا ختم می شود… نقطه ی اوج دعوای مارک و دان را در مستند، صرفا از زبان مارک می شنویم؛ اما در فیلم داستانی تصاویر تکان دهنده اش را می بینیم.

الگوی دکوپاژ و محتوای میزانسن های سفدی هم روی مستندنمایی و واقع گرایی دست و پاگیر، تاکیدی گیج کننده دارند

مشاجره ای که جمع بندی بهترین پیرنگ فرعی فیلم است؛ رابطه ی بیمارگونه و پرالتهاب مارک و دان که گویی همیشه در آستانه ی فروپاشی است اما هیچ گاه کاملا فرونمی پاشد! این تعلیق دو ویژگی برجسته دارد. اولا یادآوری می کند که بنی سفدی در خلق فیلم های درخشانی مثل اوقات خوش (Good Time) و الماس های تراش نخورده (Uncut Gems) کاملا بی تاثیر نبوده است! او هنوز می تواند مشاجره های کلامی سرگیجه آوری بنویسد که الگوی توسعه ی تنش شان خطی نیست و فرازوفرودهای نامنظمِ پرخاشگرانه ی منفعلی دارند.

علاوه براین، تعلیق در زندگی مشترک مارک و دان، یکی از تم های متن یعنی رابطه را به مرکز توجه می آورد؛ ناتوانی مارک از برقراری و حفظ رابطه ای معنادار با شریک زندگی اش در تضاد با رابطه ی گرم او با رقباش قرار می گیرد. نوعی عشق و احترام خشونت آمیز که دان هرچه کند نمی تواند معادل اش را با مارک بسازد. مشاجره های کلامی حکم تلاش دان برای بازآفرینی مبارزات مارک داخل خانه شان را دارد؛ اما گویی کتک زدن آدم ها تا سرحد مرگ، تنها زبان عشق ورزیدنی است که مارک می شناسد! مشابه تمی که در فیلم درخشان دارن آرونوفسکی یعنی کشتی گیر (The Wrestler) نقطه ی تمرکز اصلی بود؛ اما این جا هدر می رود.

هدر می رود؛ چون ساختار روایی ماشین کوبنده بسیار نامتمرکز است. پایبندیِ بی چون و چرای سفدی به روایت و زیبایی شناسی مستند هایمز، به این معنا است که محدودیت های آن فیلم هم مستقیما راه یافته اند به اثر تازه! مستند چند خط روایی مختلف داشت که به شکل پراکنده می دیدیم. معرفی تاریخچه، اصول و قوانین هنرهای رزمی ترکیبی، زندگی حرفه ای مارک کر، پیشینه ی خانوادگی او، رابطه اش با دان، درگیری او با اعتیاد، زندگی شخصی مارک کولمن و دوستی کولمن و کر. هیچ کدام از این ایده ها نقطه ی تمرکز اصلی نبودند. همه شان را می دیدیم؛ چون همه شان به نحوی مربوط می شدند به مارک کر تا پرتره ای از این ورزشکار بسازند.

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

فیلمنامه ی بنی سفدی از متریال مستند هایمز دو ایده بیرون می کشد که پررنگ ترند؛ یکی مواجهه ی مارک با شکست و دومی رابطه اش با دان. هریک از این دو ایده می توانست محور یک فیلمنامه ی سینمایی خوب باشد. اولی می شد متنی درباره ی ورزشکار شکست ناپذیری که باید باختن را یاد بگیرد. نخستین شکست او می شد حادثه ی محرک، درگیری اش با اعتیاد در پرده ی دوم او را می‎ رساند به شب تاریک روح و باخت دوم می شد نقطه ی اوج روایت. جمع بندی هم روی کنار آمدن مارک با شکست تمرکز می کرد.

چنین متنی نیاز دارد به یک قوس شخصیتی که کاراکتر را از مرحله ی مقاومت و انکار در مقابل شکست، برساند به مرحله ی پذیرش؛ لازم است درونیات مارک را عمیقا بشناسیم تا بفهمیم که چه چیزهایی ایده ی شکست ناپذیر بودن را این قدر نزد او مهم و تخطی ناپذیر جلوه می دهند و چه چیزهایی باعث می شوند در نبرد درونی علیه این وسواس پیروز شود. این نسخه از ماشین کوبنده می توانست برسد به پایانی تلخ و شیرین؛ اگرچه قهرمان در دستیابی به خواسته اش (پیروزی در تورنمنت) شکست خورده، به نیازش (صلح با شکست ) دست می یابد. پیروزی دوست اش ــ که هم نام او است ــ در مسابقه ی فینال هم می شود نمودِ بیرونیِ پیروزیِ درونیِ قهرمان.

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

اما از آن جا که ماشین کوبنده بنی سفدی به ساختار روایی مستند هایمز و واقعیت عینی زندگی مارک کر کاملا پایبند است، نمی تواند سیر دراماتیک این قوس شخصیتی را طراحی کند. تلاش مارک پس از شب تاریک روح اش، نه در جهت پذیرش شکست احتمالی ، بلکه در مسیر تحقق پیروزی یا بازگشت به شکست ناپذیر بودن است؛ او اعتیاد و دان را از زندگی اش بیرون می اندازد و روی ورزش متمرکز می شود. در نتیجه وقتی طی مونتاژ پایانی فیلم او را در حال خندیدنِ سبک بالانه می بینیم، نمی توانیم بفهمیم که این پذیرش ظاهری، نتیجه ی کدام سیر دراماتیک است؟

از آن جا که ماشین کوبنده بنی سفدی به ساختار روایی مستند هایمز و واقعیت عینی زندگی مارک کر کاملا پایبند است، نمی تواند سیر دراماتیک این قوس شخصیتی را طراحی کند

فیلمنامه ی ماشین کوبنده می توانست روی رابطه ی مارک و دان متمرکز شود. نسخه ی پایبندبه واقعیت این رویکرد ترمیم رابطه ی مارک و دان و ازدواج متعاقب این دو را به کپشن پایانی حواله نمی داد و تبدیل می کرد به مقصد نهایی درام. شکست های ورزشکار داخل رینگ پلی می ساختند به پیروزی اش در زندگی شخصی؛ او می فهمید آن چه داخل رینگ مبارزه به دست می آورد نه سرخوشیِ پیروزی، بلکه رابطه ای معنادار است. پس نهایتا و با شکست در مسابقه ای مهم و تعیین کننده، تصمیم می گرفت زبانی جز ضرب و شتم برای عشق ورزیدن پیدا کند!

فیلم ماشین کوبنده به کارگردانی بنی سفدی

مستند ماشین کوبنده به کارگردانی جان هایمز

نسخه ی دورازواقعیت این متن فرضی هم می توانست به پایانی تراژیک تر از پایان کشتی گیر آرونوفسکی برسد. قهرمان همه چیز را فدای رویای پیروزی می کند و در پایان این رویا را هم می بازد. البته که بنی سفدی همه ی این مسیرهای دراماتیک معنادار را دور انداخت و تصمیم گرفت صحنه به صحنه ی مستند جان هایمز را بازسازی کند! در نتیجه تعجبی هم ندارد که فیلم اش در پایان می رسد به آن جمع بندی مضحک که گویی از اثری دیگر به ماشین کوبنده الصاق شده است!

نهایتا ما می مانیم و پرفورمنسی که قرار است راک را به مدعی جدی اسکار تبدیل کند! البته، نمی شود انکار کرد که او این جا در مقایسه با فیلم های سری دوزی شده ی همیشگی اش تلاش بیشتری برای بازیگری نشان می دهد و گریم سنگین اش هم به حضورش مقابل دوربین تازگی قابل ملاحظه ای بخشیده است. اما اگر به سراغ مستند بروید، مارک کرِ واقعی را متفاوت خواهید شناخت؛ مردی هم هوشمند و هم حیران، هم آسیب پذیر و هم غیرقابل نفوذ که گویی نیرویی ناشناخته هدایت اعمال اش را در دست دارد و هرچه می کند جز برای تسلط روی این نیرو نیست. بازیِ سرزنده، هشیار و انرژیک راک تفاوت معناداری دارد با این تصویر گیج کننده . البته، فیلم های داستانی نیازی ندارند که بازسازی عینی واقعیت باشند؛ اما مگر خود بنی سفدی روی وفاداری محض به واقعیت اصرار نداشت؟!