یارانه نقدی می‌ماند یا کالابرگ می‌آید؟ دولت در بودجه 1405 به‌دنبال اصلاح کامل نظام یارانه‌هاست. جزییات تغییرات جدید، دیدگاه موافقان و منتقدان، سناریوهای احتمالی و تأثیر تصمیم دولت بر معیشت مردم را در این گزارش بخوانید.

بر اساس اطلاعات منتشرشده از بخشنامه بودجه سال 1405، دولت یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اصلاحات ساختاری در حوزه رفاه و حمایت‌های اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده است؛ اصلاحاتی که می‌تواند نظام پرداخت یارانه را دگرگون کرده و مسیر چندین ساله یارانه‌پردازی در کشور را تغییر دهد.

در حالی که بخش عمده‌ای از خانوارهای ایرانی منتظر مشخص شدن تکلیف «یارانه نقدی یا کالابرگ» در سال آینده هستند، نشانه‌ها از تصمیم تازه دولت برای بازآرایی کامل سازوکار حمایت معیشتی حکایت دارد. بر اساس این بخشنامه، سیاست‌های یارانه‌ای دولت با محوریت هدفمندی، شفافیت، کاهش هزینه‌های پنهان و انطباق با نظام جدید ارزی بازطراحی خواهد شد.

برای بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد، سؤال اصلی این است: آیا یارانه نقدی همچنان ادامه دارد یا دولت در بودجه 1405 کالابرگ را جایگزین می‌کند؟ در این گزارش، جزییات کامل، دیدگاه کارشناسان و اثرات احتمالی این تصمیم بر معیشت مردم بررسی می‌شود.

بخشنامه بودجه 1405 نشان می‌دهد دولت قصد دارد نظام پرداخت یارانه‌ها را با ساختار جدید ارزی هماهنگ کند. دلیل اصلی این تصمیم، ناکارآمدی برخی حمایت‌های گذشته مانند ارز ترجیحی، یارانه‌های غیرمستقیم، و کمک‌های غیرهدفمند عنوان شده است.

به گفته خبرگزاری تسنیم، بخش بزرگی از منابع یارانه‌ای سال‌های گذشته بدون تحقق کامل اهداف عدالت اجتماعی هزینه شده و حتی «دهک‌های پایین»، که اصلی‌ترین مخاطب سیاست‌های حمایتی هستند، بهره کافی از این منابع نبرده‌اند.

بر همین اساس دولت اعلام کرده که در سال 1405 قصد دارد از حمایت‌های عمومی و گسترده فاصله گرفته و پرداخت‌ها را مستقیماً به خانوارهای واجد شرایط هدایت کند.

این تغییر، نخستین گام در اصلاح بنیادین سیاست‌های رفاهی پس از چند سال بلاتکلیفی در موضوع یارانه‌ها به حساب می‌آید.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های این اصلاح، بازطراحی سازوکار پرداخت یارانه‌ها است؛ یعنی انتخاب میان یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی.

طبق اطلاعات منتشرشده در بخشنامه بودجه:

پرداخت‌ها به صورت نقدی، کالابرگی یا ترکیبی از هر دو خواهد بود.

هدف اصلی، رساندن یارانه به مصرف‌کننده واقعی بدون هدررفت است.

قرار است دستگاه‌های اجرایی سامانه‌های هوشمند شناسایی مشمولان را تکمیل کنند.

کارشناسان معتقدند حذف کامل یارانه نقدی در شرایط اقتصادی فعلی بسیار پرریسک است. تورم بالا، کاهش قدرت خرید و نبود آمادگی کامل زیرساخت‌های کالابرگ باعث می‌شود دولت به‌صورت مرحله‌ای تصمیم‌گیری کند.

از سوی دیگر، دولت در سال گذشته چند بار تأکید کرده بود که کالابرگ الکترونیکی به دلیل جلوگیری از تورم و حمایت مستقیم از کالاهای اساسی، گزینه‌ای ضروری است.

بنابراین محتمل‌ترین سناریو این است که یارانه نقدی حفظ شود، اما بخش کالاهای اساسی از طریق کالابرگ تأمین شود.

در بخشنامه بودجه 1405 ذکر شده که دولت قصد دارد یارانه‌های غیرشفاف مانند حمایت ارزی پنهان را حذف و به جای آن پرداخت مستقیم و هدفمند را جایگزین کند.

بر اساس اطلاعات منتشرشده:

یارانه‌های پخش‌شده در زنجیره تولید، واردات و بخش‌های واسطه‌ای غیرشفاف و غیرکارآمد تشخیص داده شده‌اند.

این سیاست‌ها در سال‌های گذشته موجب رانت، فساد و اتلاف منابع شده‌اند.

بخش بزرگی از حمایت‌های ارزی به دهک‌های مرفه می‌رسید، نه دهک‌های نیازمند.

بنابراین دولت قصد دارد منابع آزادشده از اصلاح این ساختار را به سمت خانوارهای هدف و دهک‌های کم‌درآمد هدایت کند.

گروه موافقان این سیاست معتقدند این تغییرات سال‌ها دیر اجرا شده و اصلاح نظام یارانه‌ای یک ضرورت ملی است.

پرداخت مستقیم به خانوارها باعث می‌شود دولت بتواند به‌طور دقیق بداند منابع بودجه کجا مصرف شده و چه میزان اثربخش بوده است.

یی از اصلی‌ترین دلایل حذف ارز ترجیحی، رانت گسترده ایجادشده از آن بود. کالابرگ و پرداخت نقدی شفاف، مانع شکل‌گیری حلقه‌های فساد می‌شود.

به‌جای تزریق پول در زنجیره واردات، کالابرگ موجب حمایت مستقیم از کالاهای اساسی و مدیریت بهتر قیمت‌ها خواهد شد.

به گفته برخی کارشناسان، اجرای نظام هوشمند یارانه‌ای باعث می‌شود دولت در بلندمدت فشار مالی کمتری تحمل کند و بودجه سال‌های آینده شفاف‌تر شود.

اما تغییر در سیاست یارانه‌ای همواره با نگرانی همراه بوده است. منتقدان این طرح هشدار می‌دهند که در شرایط فعلی اقتصاد ایران، هرگونه تغییر ناگهانی در شیوه حمایت، ممکن است فشار زیادی بر طبقات کم‌درآمد وارد کند.

در دوره انتقالی اگر پرداخت‌های جبرانی دقیق انجام نشود، خانوارهای کم‌درآمد با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند.

از دید مخالفان، کالابرگ هنوز زیرساخت‌های کامل ندارد و ممکن است:

برخی خانوارها نتوانند از آن استفاده کنند

خطاهای سیستمی رخ دهد

فروشندگان همکاری کافی نداشته باشند

برخی به تجربه‌های اولیه کالابرگ یا حذف ارز ترجیحی اشاره می‌کنند که باعث بی‌اعتمادی عمومی شد.

اگر دولت منابع حمایتی کافی نداشته باشد یا اصلاحات شتاب‌زده اجرا شود، ممکن است موجب افزایش قیمت‌ها شود.

به گزارش تسنیم، دولت در بودجه 1405 به‌دنبال یک تحول بزرگ است؛ تحولی که می‌تواند چارچوب اقتصادی، رفاهی و معیشتی خانواده‌ها را در سال آینده دگرگون کند.

این تغییرات شامل:

بازآرایی کامل سیاست‌های حمایتی

هدفمند کردن یارانه‌ها

اصلاح سازوکار تخصیص منابع

حذف حمایت‌های غیرمستقیم

تمرکز بر پرداخت مستقیم و شفاف

هوشمندسازی سامانه‌های ارزیابی دهک‌ها

برای نخستین بار، دولت قصد دارد نظام حمایتی را با سیستم ارزی کشور یکپارچه کند تا رانت‌های ارزی و ناکارآمدی‌های گذشته کاهش پیدا کند.

کارشناسان معتقدند موفقیت و اثرگذاری این تغییرات به سه فاکتور مهم بستگی دارد:

دولت باید در زمان اجرای اصلاحات، یارانه جبرانی یا کمک‌های موقت پرداخت کند تا دهک‌های پایین آسیب نبینند.

پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان باید دقیق، کامل و به‌روز باشد. هرگونه خطا در تشخیص دهک‌ها می‌تواند بحران ایجاد کند.

یارانه نقدی یا کالابرگ تنها زمانی اثرگذار خواهد بود که قدرت خرید واقعی مردم حفظ شود.

با وجود تأکید دولت بر شفافیت و هدفمندی، هنوز تصمیم قطعی درباره جایگزینی کامل یارانه نقدی با کالابرگ اعلام نشده است.
تحلیل‌ها نشان می‌دهد دولت به احتمال زیاد مدل ترکیبی را در سال 1405 اجرا خواهد کرد:

 یارانه نقدی → برای حفظ نقدینگی خانوارها
 کالابرگ → برای کنترل قیمت کالاهای اساسی و جلوگیری از تورم

این مدل در بسیاری از کشورها اجرا شده و موفق بوده است.

آنچه از بخشنامه بودجه و تحلیل کارشناسان برمی‌آید، نشان‌دهنده آغاز یک دوره جدید در سیاست‌های حمایتی کشور است.

در سال 1405 دولت قصد دارد:

یارانه‌ها را هدفمندتر کند

یارانه‌های غیرمستقیم را حذف کند

پرداخت‌ها را شفاف و مستقیم سازد

زیرساخت‌های کالابرگ را تقویت کند

حمایت از دهک‌های پایین را پایدارتر کند

این مسیر اگر با دقت و برنامه‌ریزی اجرا شود، می‌تواند به بهبود واقعی وضعیت معیشتی خانوارها منجر شود؛ اما اگر شتاب‌زده یا بدون ابزارهای جبرانی انجام شود، احتمال بروز چالش‌های جدی وجود خواهد داشت.

خبرگزاری تسنیم

اقتصاد آنلاین

داده‌ها و بخشنامه منتشرشده بودجه 1405