به گزارش پارسینه ؛ عقده حقارت یا احساس کمتری (Inferiority Complex) اصطلاحی در روان شناسی است که نخستین بار توسط آلفرد آدلر روان شناس اتریشی مطرح شد. این اصطلاح به احساسی عمیق از ناتوانی، بی ارزشی یا پایین تر بودن از دیگران اشاره دارد که در ذهن فرد شکل می گیرد و بر رفتار و نگرش او نسبت به خود و دیگران تأثیر منفی می گذارد.

فردی که دچار عقده حقارت است، معمولاً خود را در مقایسه با دیگران کمتر، ضعیف تر یا بی استعدادتر می بیند. این احساس ممکن است ریشه در تجربه های دوران کودکی، سرزنش های مکرر، شکست های پی درپی یا مقایسه های ناعادلانه داشته باشد. در چنین شرایطی، فرد به این باور می رسد که توانایی رسیدن به موفقیت یا شایستگی مورد انتظار را ندارد.

آدلر معتقد بود احساس حقارت در همه انسان ها به طور طبیعی وجود دارد و می تواند عامل رشد و پیشرفت باشد، زیرا انسان برای جبران این احساس تلاش می کند بهتر شود. اما زمانی که این احساس شدید، دائمی و ناسالم شود، به عقده حقارت تبدیل می شود و مانع رشد فردی می گردد.

نشانه های رایج عقده حقارت شامل اعتماد به نفس پایین، خودکم بینی، حساسیت زیاد نسبت به انتقاد، تمایل به مقایسه، اضطراب اجتماعی و پرهیز از چالش ها است. در برخی موارد نیز این احساس به شکل برعکس بروز می کند؛ یعنی فرد برای پنهان کردن ضعف های درونی، رفتارهای متکبرانه یا برتری جویانه از خود نشان می دهد که به آن عقده برتری گفته می شود.

به طور کلی، عقده حقارت نوعی الگوی فکری و هیجانی ناسالم است که فرد را در چرخه ای از خودکم بینی و ترس از شکست نگه می دارد. درمان آن از طریق افزایش خودآگاهی، پذیرش خود، تقویت مهارت های فردی و گاهی روان درمانی شناختی رفتاری امکان پذیر است. هدف درمان این است که فرد به ارزش درونی خود پی ببرد و احساس کفایت و اعتماد به نفس واقعی را جایگزین خودکم بینی کند.

هنگامی که احساس ناکافی بودن می کنید یا در دام مقایسه گرفتار شده اید، مهم است که به یاد داشته باشید که بسیاری از افراد با احساسات مشابه شما دست و پنجه نرم می کنند و حتی کسانی که خود را با آنها مقایسه می کنید ممکن است عقده حقارت داشته باشند.

این که احساس کنید به خوبی دیگران نیستید بدترین احساس ممکن است و تغییر دادن آن می تواند سخت باشد. شاید احساس می کنید که چون می خواهید خود را به لحاظ شغلی یا تحصیلی ارتقا دهید، دوستانتان از شما دور می شوند یا از برنامه های آنان کنار گذاشته می شوید و حتی اگر یک بزرگسال هستید، شاید احساس می کنید که آخرین انتخاب دیگران هستید.

افرادی که دچار عقده حقارت هستند، معمولاً تاب آوری پایین تری دارند. احساس ناتوانی و بی ارزشی باعث می شود در برابر سختی ها سریع تر دلسرد شوند و توان کمتری برای ادامه دادن داشته باشند. آن ها ممکن است مشکلات را بزرگ تر از حد واقعی ببینند، از شکست بترسند و در نتیجه از تجربه های جدید دوری کنند. چنین افرادی در زمان بحران بیشتر دچار اضطراب، ناامیدی و انزوا می شوند، زیرا اعتماد به نفس کافی برای مواجهه با چالش ها را ندارند.

عقده حقارت زمانی است که شما در اعماق قلب خود احساس می کنید که به خوبی دیگران نیستید. این احساس می تواند ناشی از نقص های واقعی یا خیالی شما باشد و می تواند باعث شود که احساس کنید در زندگی عقب مانده اید. در موارد شدید، حتی می تواند باعث شود احساس بی ارزشی کنید.

آلفرد آدلر از روانشناسان مطرح اتریشی است که در ابتدا در مکتب روانکاوی بود و سپس تبدیل به یکی از پیشگامان روانشناسی اجتماعی در روانکاوی گردید. آدلر معتقد بود احساس حقارت همیشه به عنوان نیروی برانگیزاننده در رفتار وجود دارند.

آدلر در جایی می نویسد: " انسان بودن یعنی خود را حقیر احساس کردن ".

وی معتقد بود احساس حقارت منبع تمامی تلاش های انسان است و رشد فرد ناشی از تلاش های فرد برای چیره شدن بر حقارت های واقعی یا خیالی اش ناشی می شود.

در ادامه مقاله به بیان عقده حقارت آدلر که معتقد بود دلیل تلاش انسان است می پردازیم .

طبق نظریه شخصیت آدلر وی معتقد بود بود احساس حقارت منبع تمامی تلاش های انسان است و ما در طول زندگی خود با نیاز به جبران کردن این احساس های حقارت و تلاش کردن برای رسیدن به سطوح بالای رشد تحریک می شویم. این فرایند در کودکی آغاز می شود، آدلر معتقد بود که کودکان از نیروی بیشتر والدین خود آگاه هستند و می دانند که نمی توانند با این قدرت مبارزه کنند در نتیجه کودک در برابر افراد بزرگ تر و قوی تر پیرامون خود احساس های حقارت را پرورش می دهد.

گرچه این تجربه اولیه حقارت در کودکی برای همه وجود دارد ولی به صورت ژنتیکی تعیین نشده است، بلکه این شرایط درماندگی و وابستگی به بزرگسالان حاصل محیط است که برای همه کودکان یکسان است، نمی توان از احساس های حقارت فرار کرد ولی با این حال ضروری نیز هستند زیرا برای تلاش و رشد کردن انگیزه فراهم می کنند .

اگر کودک نتواند احساس های حقارت خود را جبران کند آنها تشدید شده و به پرورش عقده حقارت منجر می شوند. افرادی که عقده حقارت دارند در مورد خود نظر مناسبی ندارند و احساس می کنند نمی توانند با ضروریات زندگی کنار بیایند. عقده حقارت در کودکی می تواند سه منشا داشته باشد:

حقارت عضوی (نقص عضو): آدلر نتیجه گرفت که اعضای ناقص بدن شخصیت را از طریق تلاش های فرد برای جبران کردن این نقص شکل می دهند ، درست همانطوری که آدلر نرمی استخوان خودش را حقارت عضوی سال های کودکی اش بود،جبران کرد. تاریخ نمونه های متعددی از این نوع جبران را ثبت کرده است مثلا تئودور روزولت مریض احوال، بیست و ششمین رییس جمهور آمریکا در بزرگسالی الگوی تناسب اندام شد. تلاش برای غلبه کردن بر حقارت عضوی می تواند دستاوردهای هنری، ورزشی و اجتماعی بزرگی داشته باشد ولی اگر این تلاش ها شکست بخورند منجر به عقده حقارت می شود.

لوس کردن: لوس کردن نیز می تواند منجر به عقده حقارت شود ، کودکان نازپرورده کانون توجه خانواده هستند ، هر درخواست یا نیاز آنها برآورده می شود و چیزی از آنها دریغ نمی شود و این باعث می شود فکر کنند آدم های بسیار مهمی هستند و دیگران همیشه باید تسلیم آنها شوند. اولین تجربه بد این کودکان در مدرسه است که ضربه سختی به آنان وارد می شود؛ این کودکان یاد نگرفته اند برای چیزی که می خواهند صبر کنند و یاد نگرفته اند بر مشکلات غلبه کنند. وقتی این کودکان با موانعی بر سر راه ارضای نیازهای خود رو به رو می شوند به این باور می رسند که باید نقایص شخصی داشته باشند که جلوی آن ها را می گیرند و بدین ترتیب عقده حقارت در این کودکان ایجاد می شود.

غفلت: به راحتی می توان فهمید که چگونه کودکان غفلت شده، ناخواسته و طرد شده عقده حقارت را پرورش می دهند ، آن ها در دوران کودکی امنیت شخصی و محبت نمی بینند زیرا والدین آن ها بی اعتنا یا متخاصم هستند و در نتیجه این کودکان احساس حقارت و بی ارزشی را پرورش می دهند و به دیگران بی اعتمادند .

منبع عقده هر چه باشد امکان دارد فرد جبران افراطی کند و عقده برتری را پرورش دهد. عقده برتری عبارت است از " نظر اغراق آمیز درباره توانایی ها و موفقیت های خویشتن ". امکان دارد چنین فردی در درون احساس رضایت و برتری کند و نیازی نداشته باشد که برتری خود را با دستاوردهایش نشان بدهد یا این که ممکن است چنین نیازی را احساس کند و بکوشد شدیدا موفق شود . در هر دو مورد کسی که عقده برتری دارد لاف می زند ، تکبر دارد ، خودخواه است و دیگران را تحقیر می کند.

عزت نفس پایین به این معناست که به طور کلی نسبت به خودتان احساس خوبی ندارید. ممکن است گاهی به توانایی های خود شک کنید یا احساس بی لیاقتی کنید، اما این احساسات می توانند بیایند و بروند. اما عقده حقارت شدیدتر و پایدارتر است.

این یک باور عمیق است که شما اساساً ارزش یا توانایی کمتری نسبت به دیگران دارید. این می تواند بسیاری از بخش های زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد و لذت بردن از فعالیت ها، ایجاد روابط سالم یا چالش های جدید را با اعتماد به نفس سخت کند.

چندین قدم وجود دارد که می توانید برای تغییر دیدگاه خود و در کل احساس بهتری انجام دهید.

♦با تمرین شفقت به خود شروع کنید. با خودتان مهربان باشید و بپذیرید که همه ایراداتی دارند و اشتباه می کنند.

♦اهداف واقع بینانه تعیین کنید و دستاوردهای کوچک را جشن بگیرید تا به تدریج اعتماد به نفس خود را تقویت کنید.

♦از مقایسه خود با دیگران بپرهیزید و روی پیشرفت خود تمرکز کنید.

♦از مدیتیشن تمرکز حواس برای کمک به آرام کردن ذهن خود و آگاهی بیشتر از الگوهای افکار منفی استفاده کنید.

♦جملات تاکیدی مثبت را تکرار کنید تا به مرور زمان ذهنیت خود را تغییر دهید.

♦روی نقاط قوت خود تمرکز کنید تا به شما کمک کند احساس مثبت تری نسبت به خود داشته باشید.

♦از دوستان مورد اعتماد، خانواده یا یک مشاور برای راحتی و دیدگاه حمایت دریافت کنید. کارهایی را که دوست دارید انجام دهید تا به تقویت شما کمک کند.

منبع : نظریه های شخصیت ؛ داون پی شولتز ، سیدنی الن شولتز ترجمه یحیی سیدمحمدی با اضافات

آدلر وی معتقد بود بود احساس حقارت منبع تمامی تلاش های انسان است که در متن مقاله توضیح آن ارائه شده است.

منبع عقده هر چه باشد امکان دارد فرد جبران افراطی کند و عقده برتری را پرورش دهد که در متن مقاله شرح داده شده است.

عقده حقارت در کودکی می تواند سه منشا شامل عضوی، لوس کردن و غفلت داشته باشد که در متن مقاله مطرح شده است.