به گزارش پارسینه ؛ در ماه های اخیر، یک رسم ساده ی خانگی در میان علاقه مندان به سلامت طبیعی و فضای آرام خانه دوباره محبوب شده است: جوشاندن پوست پرتقال با چوب دارچین. بسیاری این ترکیب را به دلیل بوی گرم، آرامش بخش و حس نوستالژیکی که ایجاد می کند می ستایند. اما پشت این عطر دلپذیر، پرسش عمیق تری نهفته است: آیا این رسم خانگی صرفاً نوعی خوش بوکننده طبیعی است، یا بازتابی از نوعی هوشمندی زیست شیمیایی فراموش شده است؟

پژوهش های جدید نشان می دهند که پاسخ، چندان ساده نیست. با افزایش علاقه به عوامل ضدمیکروبی طبیعی و تصفیه کننده های هوای غیرشیمیایی، نگاه ها دوباره به ترکیبات موجود در پسماندهای خوراکی و ادویه های معمولی معطوف شده است. آنچه پیش تر باور عامیانه تلقی می شد، اکنون در مقالات علمی داوری شده بررسی می شود و یافته ها توجه جدی پژوهشگران بیوشیمی، عصب شناسی و بهداشت عمومی را برانگیخته است.

قابلمه ای روی اجاق یا یک سیستم تصفیه هوای کم هزینه؟

فرآیند کار ساده است: دو تا سه پوست پرتقال را همراه با چند چوب دارچین در آب برای 10 تا 15 دقیقه بجوشانید. بخار حاصل، عطری شیرین و مرکباتی در فضا پخش می کند که بسیاری آن را پاک تر از خوش بوکننده های مصنوعی و انرژی بخش و شاد توصیف می کنند. اما این بخار تنها خوش بو نیست بلکه حاوی ترکیبات فعالی است که خاصیت ضدباکتری و ضدقارچ دارند.

یک مرور علمی در سال 2023 در Journal of Food Chemistry & Nanotechnology گزارش داد که پوست پرتقال، که معمولاً به عنوان ضایعات دور ریخته می شود، سرشار از فلاونوییدها، اسیدهای فنولیک و کاروتنوییدها است؛ مولکول هایی که از سلول ها در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت می کنند. این ترکیبات به ویژه در بخش سفید داخلی پوست (آلبدو) متمرکزند. همان بخشی که اغلب در آشپزی دور ریخته می شود اما هنگام حرارت دیدن و تبخیر، فعال و قابل استنشاق می گردد.

از سوی دیگر، پژوهش ها درباره ی دارچین نیز نتایج چشمگیری داشته اند. مروری منتشرشده در مجله ی Critical Reviews in Food Science and Nutrition نشان داد که دارچین سیلان (Cinnamomum zeylanicum) دارای خواص ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی است. هرچند بیشتر این نتایج در محیط آزمایشگاهی به دست آمده اند، اما فعالیت مولکولی آن به ویژه در برابر باکتری های موجود در هوا می تواند در بهبود کیفیت هوای داخل خانه مؤثر باشد.

ترکیب بخار حاصل از این دو ماده، به ویژه در فضاهای مرطوب یا کم تهویه، می تواند با باکتری هایی مانند Staphylococcus aureus، E. coli و برخی قارچ ها مقابله کند. البته کارشناسان هشدار می دهند که این اثر به معنای استریل سازی کامل نیست، اما می تواند به طور ملموس به پاک تر شدن فضا کمک کند.

دکتر "یی. گُوو"، نویسنده ی همکار در مطالعه ی سال 2022 مؤسسه ی ملی سلامت (NIH) : نکته ی شگفت انگیز این است که پسماندهای خوراکی مانند پوست مرکبات، ظرفیت درمانی بالایی دارند.

از رایحه تا مغز: پیوندی عصبی در حال آشکار شدن

فراتر از خاصیت ضدمیکروبی و بوی مطبوع، پژوهش های تازه پیوندی جالب میان این ترکیبات و سلامت مغز نشان می دهند. مرور مقالاتی در سال 2022 در مجله ی Nutrients نشان داد که فلاونوییدهای مرکبات، به ویژه نوبیلتین، می توانند در کاهش التهاب، استرس اکسیداتیو و بهبود حافظه نقش داشته باشند.

در چندین کارآزمایی بالینی انسانی، مصرف عصاره ی پوست مرکبات طی چند هفته باعث بهبود عملکرد حافظه و افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF) شده است، پروتیینی کلیدی که با انعطاف پذیری سیناپسی و مقاومت شناختی در ارتباط است. این اثر نه تنها در سالمندان، بلکه در افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف یا مراحل اولیه ی آلزایمر نیز دیده شده است.

دارچین نیز با افزایش حساسیت به انسولین و بهبود جذب گلوکز در مغز، نقش مکملی ایفا می کند؛ فرآیندی که برای عملکرد عصبی سالم حیاتی است و اختلال در آن از نشانه های مهم بیماری های تخریب کننده ی عصبی به شمار می رود.

هرچند غلظت مواد فعال در بخار حاصل از جوشاندن کمتر از دوزهای درمانی است، اما استنشاق مکرر بخار یا استفاده از عصاره ی باقی مانده به صورت دمنوش یا محلول پاک کننده می تواند به مرور اثرات ملایمی از این ترکیبات را منتقل کند.

کاربردهای خانگی و پیامدهای بهداشتی

مایع باقیمانده از جوشاندن پوست پرتقال و دارچین نیز دورریختنی نیست. بسیاری از کاربران از آن به عنوان پاک کننده ی طبیعی سطوح، شوینده ی زمین یا اسپری خوش بوکننده ی هوا استفاده می کنند. روشی ساده که هم مواد اولیه را بازیافت می کند و هم نیاز به محصولات شیمیایی را کاهش می دهد.

افزون بر این، ویژگی های ضدمیکروبی و ضدقارچی این ترکیب می تواند در مناطق کم برخوردار، به عنوان راه حلی کم هزینه و پایدار برای بهبود بهداشت محیط به کار رود؛ به ویژه در مکان هایی که دسترسی به تصفیه کننده های هوا یا مواد ضدعفونی کننده محدود است.

با این حال، پژوهشگران هشدار می دهند که هنوز برای نتیجه گیری قطعی زود است.

جوشاندن پوست پرتقال و دارچین تنها یک رسم دل انگیز خانگی نیست؛ بلکه نمونه ای از بازگشت هوشمندانه به طبیعت و استفاده از پسماندهای غذایی در جهت افزایش کیفیت زندگی، بهبود سلامت ذهن و کاهش مصرف مواد شیمیایی است؛ گامی کوچک که می تواند تأثیری بزرگ بر سلامت فرد و محیط داشته باشد.