به نقل از ایسنا ؛ خانواده، نخستین محیط رشد و یادگیری هر فرد است و باید مأمنی برای آرامش و امنیت اعضایش باشد. اما در برخی خانواده ها، به ویژه زمانی که روابط والدین ناسالم و پرتنش است، این محیط به صحنه ای برای بروز خشونت تبدیل می شود. خشونت خانگی تنها به بدرفتاری همسران با یکدیگر یا والدین با فرزندان محدود نیست، بلکه نوع دیگری از آن، یعنی والدآزاری، نیز در سال های اخیر توجه پژوهشگران را جلب کرده است. در این نوع خشونت، نوجوان یا فرزند خانواده با رفتارهای پرخاشگرانه، تهدیدآمیز یا تحقیرکننده، والد خود را آزار می دهد. مطالعات نشان داده اند که مادران بیش از دیگر اعضای خانواده هدف این نوع خشونت هستند و آسیب های روانی و جسمی متعددی را تجربه می کنند.

نوجوانی دوره ای است که در آن تغییرات عاطفی و ذهنی فراوانی رخ می دهد و برخی نوجوانان ممکن است در مواجهه با تنش های خانوادگی به رفتارهای پرخاشگرانه روی آورند. پژوهش ها نشان داده اند که قرار گرفتن در معرض خشونت میان والدین، تجربه تنش های زناشویی، یا نبود ارتباط عاطفی سالم میان اعضای خانواده می تواند احتمال بروز رفتارهای آزارگرانه نسبت به والدین را افزایش دهد. وقتی کودک یا نوجوان در خانواده ای رشد کند که در آن خشونت، ابزاری برای حل تعارض هاست، به مرور می آموزد که با تهدید یا اجبار نیز می توان به خواسته ها رسید. چنین الگویی در آینده به شکل مادرآزاری یا والدآزاری ظاهر می شود.

در همین زمینه، ذبیح الله عباس پور از گروه مشاوره دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز به همراه یکی از همکاران خود، پژوهشی انجام داده اند تا بررسی کنند آیا میزان باج گیری عاطفی همسر و عزت نفس مادر می تواند پیش بینی کننده بروز مادرآزاری در فرزندان باشد یا خیر. آنان با تمرکز بر خانواده های دارای فرزند در مقطع متوسطه اول، به تحلیل رابطه میان این متغیرها پرداختند تا درک دقیق تری از نقش عوامل روانی و ارتباطی در رفتارهای خشونت آمیز نوجوانان ارائه دهند.

در این پژوهش، 271 مادر مشارکت داشتند و ابزارهای مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات شامل پرسش نامه والدآزاری، مقیاس باج گیری عاطفی همسر و پرسش نامه استاندارد عزت نفس بود. داده های حاصله سپس با استفاده از روش های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

نتایج نشان دادند میان عزت نفس مادر و میزان آزار او توسط فرزندان، رابطه ای منفی و معنادار وجود دارد؛ یعنی هر چه مادر از عزت نفس بالاتری برخوردار باشد، احتمال بروز رفتارهای آزاردهنده از سوی فرزندان کمتر است.

از سوی دیگر، در خانواده هایی که همسر با رفتارهای باج گیرانه و کنترل گرانه از احساسات مادر سوءاستفاده می کند، احتمال وقوع مادرآزاری به ویژه در میان دختران افزایش می یابد. این رابطه در خانواده هایی با فرزندان پسر کمتر مشاهده شد.

تحلیل آماری نشان داد که در گروه مادران دارای فرزند دختر، دو عامل باج گیری عاطفی و عزت نفس به طور مشترک توانستند 37 درصد از تغییرات مربوط به مادرآزاری را توضیح دهند. در گروه مادران دارای فرزند پسر نیز، عامل عزت نفس 21 درصد از این پدیده را پیش بینی کرد. این یافته ها بیانگر آن است که احساس بی ارزشی و ناتوانی مادر در کنار روابط عاطفی ناسالم میان والدین، می تواند زمینه ساز بروز رفتارهای خشونت آمیز در نوجوانان باشد.

از دل این نتایج می توان دریافت که باج گیری عاطفی همسر که درواقع نوعی فشار روانی برای کنترل طرف مقابل است نه تنها به سلامت روان مادر آسیب می زند، بلکه به شکل غیرمستقیم در رفتار فرزندان نیز بازتاب می یابد. زمانی که مادر احساس ضعف و درماندگی می کند، واکنش او در برابر پرخاشگری فرزندان معمولاً منفعلانه است و همین امر به تداوم و تشدید رفتارهای آزارگرانه کمک می کند. به علاوه، نوجوانانی که خشونت پدر نسبت به مادر را مشاهده کرده اند، ممکن است همین رفتار را تقلید کرده و به الگویی مخرب برای خود بدل سازند.

پژوهشگران تاکید دارند که کاهش عزت نفس مادران، نه تنها پیامد روابط خشونت آمیز است بلکه می تواند عاملی برای تداوم چرخه خشونت خانوادگی باشد. پسران معمولاً آزار فیزیکی بیشتری نسبت به مادران نشان می دهند، در حالی که دختران بیشتر از طریق رفتارهای کلامی و عاطفی به آزار می پردازند. این تفاوت رفتاری به الگوهای یادگیری اجتماعی و شیوه مشاهده رفتار والدین مرتبط است. اگر پدر نقش پرخاشگر و مادر نقش منفعل را ایفا کند، فرزندان بسته به جنسیت، همان نقش ها را در روابط خود با والدین تکرار می کنند.

به گفته پژوهشگران، برای پیشگیری از چنین آسیب هایی لازم است که آموزش های خانواده محور و برنامه های تقویت عزت نفس مادران در دستور کار قرار گیرد. همچنین لازم است مشاوران خانواده به مسئله باج گیری عاطفی در روابط زناشویی توجه بیشتری نشان دهند، زیرا این رفتار می تواند زمینه ساز اشکال دیگر خشونت در نسل بعدی شود. تقویت مهارت های ارتباطی، احترام متقابل و کنترل خشم در روابط زناشویی از جمله اقداماتی است که می تواند مانع انتقال خشونت از والدین به فرزندان شود.

اطلاعات کامل و فنی این پژوهش در مجله دانشگاه علوم پزشکی ایلام منتشر شده اند؛ مجله ای علمی که به انتشار یافته های پژوهشی در حوزه سلامت روان و رفتارهای اجتماعی می پردازد. انتشار این مقاله نشان دهنده اهمیت روزافزون مطالعات روان شناختی در تبیین و پیشگیری از آسیب های خانوادگی در جامعه امروز ایران است.