صبح نو نوشت: سال‌های 96 و 98 و همزمان با قطع اینترنت، مساله استفاده از جایگزین‌های ایرانی مطرح بود. اما تجربه آن زمان نشان داد که سرویس‌های جایگزین ایران توان و ظرفیت یک‌دهم این تعداد کاربر را هم ندارد گرچه با گذشت زمان شرایط کمی بهتر شد.

حتی با وجود فیلترینگ تلگرام، 49میلیون ایرانی همچنان از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند. آماری که نشان می‌دهد حتی در صورت فیلترینگ یک پیام‌رسان مردم همچنان به استفاده از آن ادامه می‌دهند و فیلترینگ مانع دسترسی و استفاده مردم نمی‌شود. بلکه این فیلترینگ موجب شکل‌گیری معظل دیگری به نام «مافیای وی‌پی‌ان» شده است. اتفاقی که پس از فیلتر تلگرام، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های پیام‌رسان، آن‌قدر زیاد شد که جمله‌ای طنزآمیز رواج پیدا کرد: «کسب‌وکارهایی که بر اثر بسته‌شدن تلگرام از بین رفت، در برابر درآمدزایی «وی‌پی‌ان»‌فروش‌ها اصلا به‌نظر نمی‌آید!» 

از سوی دیگر، نتایج یک نظرسنجی در اردیبهشت 1401 که طیف نسبتا گسترده‌ای از دانشجویان را پوشش می‌داد، بیانگر نقش روزافزون شبکه‌های اجتماعی در زندگی دانشجویان بود. بطوریکه در این نظرسنجی آمارها نشان می‌دهد که 89.5 درصد از دانشجویان به‌طور روزانه از تلگرام استفاده می‌کنند و اینستاگرام نیز با 85.7 درصد استفاده در جایگاه دوم قرار دارد. براساس نظرسنجی ایسپا، 90 درصد از دانشجویان از تلگرام استفاده می‌کنند که این رقم دو برابر میانگین جامعه است.

همچنین اکثر نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به مهم‌ترین ابزار فراغتی مردم تبدیل شده است که در اوقات فراغت خود، معمولا در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها گشت و گذار می‌کنند. این موضوع وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم همه پلتفرم‌های محبوب در بین مردم بویژه جوانان (تلگرام، اینستاگرام و توییتر) فیلتر شده‌اند؛ اما همچنان از آن‌ها به‌عنوان ابزاری برای کسب اطلاعات، برقراری ارتباط و پر کردن اوقات فراغت خود استفاده می‌کنند. همین موضوع ثابت می‌کند که فیلترینگ یک سیاست موفق نبوده است. البته زارع پور وزیر سابق وزارت ارتباطات در ارتباط با فیلترینگ برخی شبکه‌های مجازی گفته بود: «محدودیت‌ها، بنا به شرایط کشور ایجاد شده است و ارتباطی با طرح صیانت از کاربران فضای مجازی ندارد.»

با روی کار آمدن دولت چهاردهم، رفع فیلترینگ به یکی از برنامه‌های این دولت تبدیل شد که در گام اول فیلترواتساب رفع شد. یه تازگی نیز صحبت از برخی مذاکرات با تلگرام است که در صورت پذیرش مجموعه‌ای از شروط مشخص ایران از سوی این پلتفرم تلگرام نیز رفع فیلتر خواهد شد. 

براساس خبری که خبرگزاری مهر منتشر کرده است، تیم مذاکره‌کننده ایرانی، شروطی را برای امضای تفاهم‌نامه همکاری به تلگرام اعلام کرده است. این شروط شامل «محدودسازی مطالب تحریک‌آمیز قومیتی»، «حذف محتواهای گزارش‌شده توسط کاربران ایرانی»، «همکاری با دستگاه قضایی کشور»، «مسدودسازی ترویج‌کنندگان محتوای تروریستی یا خلاف امنیت ملی» و «تعهد به عدم ارائه اطلاعات کاربران ایرانی به سرویس‌های اطلاعاتی» بیگانه است. بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، وزارت ارتباطات علاوه بر تلگرام، مذاکره با چند پلتفرم خارجی دیگر را نیز آغاز کرده است. در صورتی که شروط تعیین‌شده محقق شود، روند بازگشایی این سکوها در دستور کار قرار خواهد گرفت.

این موضوع به مصوبه شورای عالی فضای مجازی در زمستان 1403 بازمی‌گردد که طی آن، 6 شرط اصلی برای بازگشایی سکوهای فیلترشده به تصویب سران قوا رسید. این شروط شامل افزایش سرمایه اجتماعی و رضایت مردم، تقویت حکمرانی قانونمند، تامین امنیت روانی جامعه، رعایت الزامات امنیت ملی، حفظ استقلال کشور و عدم آسیب به پلتفرم‌های داخلی است.

در همان مصوبه، کمیته‌ای تخصصی متشکل از اعضای شورای عالی فضای مجازی مسئول پیگیری مذاکرات با پلتفرم‌های خارجی تعیین شد و وظیفه اصلی مذاکره به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات واگذار گردید.

منابع آگاه تاکید می‌کنند که در صورت تحقق الزامات تعیین‌شده در این سند، موضوع بازگشایی تلگرام و سایر پلتفرم‌ها به‌صورت رسمی در دستور کار نهادهای مسئول قرار خواهد گرفت.

البته مذاکرات با پلتفرم تلگرام مسبوق به سابقه است. در سال 94 پیش از مسدود شدن تلگرام، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مکاتباتی با تلگرام داشت تا صفحات غیراخلاقی را مسدود کنند، البته هدف این کمیته برای سالم‌سازی این شبکه‌ها بود و به‌هیچ‌عنوان به معنای جاسوسی نبود. درهمان زمان، محمود واعظی، وزیر ارتباطات وقت گفته بود: «ما چندین‌بار با این شبکه مکاتبه داشته‌ایم که اگر می‌خواهند در ایران فعالیت کنند باید صفحات غیراخلاقی را مسدود کنند، در غیر این صورت هر تصمیمی را که مراجع ذی‌ربط در این خصوص اتخاذ کنند اجرا خواهیم کرد.»

تلگرام با خواسته ایران همراهی نکرد تا اینکه اردیبهشت‌97 وزارت ارتباطات اعلام کرد مجوز استقرار‌CDN های تلگرام در ایران لغو شده است. حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس‌جمهوری وقت (روحانی) در توییتر نوشت که «این تسهیلات حاصل یک توافق مشروط بود، حالا که مؤسس تلگرام به تعهداتش عمل نکرده است دلیلی برای ادامه آن باقی نمی‌ماند.»

در آن زمان ایران برای تلگرام 4 شرط داشت؛ «تلگرام باید تضمین دهد اطلاعات کاربران ایرانی را به غیر که احتمالاً در اینجا شرکت‌ها یا دولت‌های غربی است ندهد. تلگرام تضمین دهد مقررات ایران را در مسائل فرهنگی رعایت کند.تلگرام تضمین دهد منافع اقتصادی حاصل از ایران را با دولت تقسیم کند. تلگرام باید تعهد دهد که احکام دادگاه‌های ایران را به رسمیت می‌شناسد.» اما به گفته مقامات دولت روحانی پاول دوروف شروط ایران را نمی‌پذیرد و در نتیجه تلگرام فیلتر شد.