به نقل از روزنامه شرق خیلی دلم می خواست بهشون بگم ببخشید. فکر کنم شماها تقصیری نداشتین. این ما بودیم که قضاوت کردیم و ازتون کار کشیدیم و انتظار داشتیم و گاهی توهین کردیم. این ما بودیم که به چشم نیروی کار ارزون بهتون نگاه کردیم و از آینده ای که اون همه با ذوق براش تلاش کرده بودین، ناامیدتون کردیم ؛ این ها جملاتی است که یک دختر جوان پزشک، یک ماه پیش در سوگ از دست دادن همکارانش نوشته بود؛ وقتی خبر مرگ ناگهانی الهام جلدی، محمدرضا پازوکی و عرفان سیاوشی، رزیدنت های ورودی سال 95 دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر و اعلام شد که این مرگ ها همه خودخواسته بودند.

یاسمن شیرانی در ادامه پستی که در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده بود، این طور به وضعیت موجود در زیست رزیدنت ها واکنش نشان داده و انتقاد کرده بود: ما بودیم که با ناآگاهی و بعضا آگاهی کامل و عمدی، تمام شب و روزای جوونی و بی خوابی کشیدنا و درس خوندنا و نخبه شدناتون رو ذره ذره دود هوا کردیم. آره، ما! که این ما می تونه تمام مسئولان و دوستان و هم دانشگاهی و استاد و بیمار و همه آدم ها باشیم. نخبه های پزشکی که یکی یکی از بینمون میرن و نمیدونم کی این قدر بی رحم شدیم که آب از آب تو دلمون تکون نمی خوره. اما شاید کسی باور نمی کرد که نام همین دختر هم به فهرست بلندبالای خودکشی های سریالی رزیدنت ها اضافه شود. یاسمن متولد دوازدهم فروردین 1375، رزیدنت سال دوم رشته زنان در دانشگاه علوم پزشکی تهران بود. او بیشترین دوره رزیدنتی اش را در بیمارستان ضیاییان گذرانده بود.

مراسم ترحیم این دانشجوی دستیاری پزشکی جمعه دوم آبان ماه در مسجد نور میدان فاطمی در حالی برگزار شد که دوستان و همکارانش لحظه ای آرام نبودند. پدر و مادر یاسمن هم پزشک هستند و همین موضوع سبب شده بود جمع زیادی از جامعه درمان در این مراسم حاضر باشند. پرستاری که نخواست نامش منتشر شود، از قول یکی از دوستان نزدیک یاسمن این طور می گوید: به نظرم خانواده و عزیزان یاسمن هنوز وارد مرحله سوگ نشده اند، به خاطر این که به شدت شوکه هستند و مدام می پرسند که چرا این طور شد! جامعه درمان و پزشکی در سال های اخیر بارها و بارها به دلیل خودکشی نیروهایش عزادار شده است، اما انگار هیچ کسی توجهش به این بحران بزرگ جلب نمی شود .

مهدیار سعدیان، پزشک عمومی و دبیر کمیسیون تخصصی مشورتی روابط عمومی شورای عالی سازمان نظام پزشکی ایران، با اشاره به این خبر دردناک در صفحه رسمی خود نوشت: عصبی و خسته ام از این سوگواری های بی انتها برای همکاران جوان. چند سال درباره مرگ های ناگهانی و خودکشی جوان پزشکان و رزیدنت ها، کار پژوهشی کردم. در رسانه ها، همه گفتیم و نوشتیم. اما مدیران صنفی و دولتی کاری نکردند. چون خودشان بخشی از این ساختار فشل هستند . او پیش تر با هشدار نسبت به فشار مضاعف بر دستیاران پزشکی گفته بود: رزیدنت ها در خط مقدم درمان و اورژانس هستند، اما اگر خطایی رخ دهد خودشان باید دیه و خسارت پرداخت کنند. این بار سنگین مسئولیت بدون حمایت قانونی و مالی، اضطرابی دائمی بر زندگی و آینده آنان تحمیل کرده است .

به گفته او، طبق مقررات، رزیدنت ها مجاز به انجام حداکثر 12 کشیک ماهانه هستند، به طوری که هر شیفت نباید بیش از 12 ساعت باشد. با این حال، در بسیاری از مراکز درمانی، این قوانین نادیده گرفته می شود. رزیدنت ها غالبا مجبور به کار در شیفت های طولانی تر و تعداد بیشتری کشیک هستند. این افزایش بار کاری بدون پشتیبانی نهادی مناسب، به کاهش کارایی و افزایش خطر خطای پزشکی دامن می زند.

نکته درخور توجه این که یاسمن خودش نیز در صفحه شخصی اش بارها به این موضوع پرداخته بود؛ مسئله ای که با گشتی ساده و نگاهی گذرا به پست هایش قابل رؤیت است. مثلا او در یکی از نوشته های خود، با انتشار تصاویری از همکارانش که در گوشه ای از بیمارستان به خواب رفته اند، نوشته: قلبم مچاله شد برای تمام رزیدنت های سرزمینم که تمام بار کاری بیمارستان روی دوششونه و شاید میشه گفت در حقشون کم لطفی میشه. مغزی که شاید بعد از کشیک های 40ساعته و بیداری و کار مداوم دیگه سلولی براش نمونده که بخواد ازش استفاده کنه و فقط سعی می کنه خودش رو زنده نگه داره... در عین حال باید برای جون آدما حتی گاهی از جون خودش بگذره. حس خشمم به خاطر سیستم ناعادلانه و فشار کار غیرانسانی و ساعت های فوق طولانی کشیک هاست که صدایی برامون نمی مونه تا بخوایم به گوش کسی برسونیم .

او البته احساس افتخار هم داشت: اما حس افتخار هم دارم؛ چون فقط خودمون می فهمیم که چجوری تمام وجودمون رو میدیم که جونی دوباره به کسی دیگه بدیم که بلکه لبخندش شاید ذره ای بهمون روح دوباره بده که با تمام دردی که تو پاهامون می پیچه دوباره بلند شیم و ادامه میدیم .

رضا لاری پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی، با ابراز نگرانی نسبت به افزایش آمار خودکشی پزشکان در یک دهه اخیر می گوید: مرگ خودخواسته پدیده چندعاملی است که فاکتورهای زیادی در آن نقش دارند؛ از موضوعات فردی و زندگی شخصی افراد گرفته تا آن چه از فضا و جامعه و پیرامون سوار زیست افراد می شود. نکته مهم اما این است که افزایش آمار خودکشی در میان نخبگان این کشور، موضوع ناگواری است که جز با دیدن و شنیدن و حرف زدن درباره آن نمی توانیم کاهشش دهیم. در وهله نخست باید ببینیم علت بروز این تعداد مرگ خودخواسته در جامعه رزیدنتی ما از کجا می آید. چه می شود فردی که 12 سال در مدرسه درس خوانده، هفت سال پزشکی عمومی، دو سال طرح، چهار سال تخصص و مجددا طرح را گذرانده، یعنی سرجمع نزدیک به 28 سال از زندگی خودش را مطلقا به تحصیل اختصاص داده است، تصمیم می گیرد به این زندگی پایان دهد!

مشکل آن جاست که نیروی انسانی ارزشمند ما بعد از این همه سال زحمت وقتی در 35 سالگی وارد بازار کار و دنیای اقتصادی زندگی اش می شود، تازه درمی یابد انتظاراتش از کیفیت زیستش هیچ قرابتی با زحماتی که کشیده ندارد: متوجه می شود که توقعاتش از زندگی را نمی تواند برآورده کند. جامعه اعتبار خاصی برای او و تلاشی که پشت سر گذاشته قائل نیست. امنیت شغلی ندارد و شرایط اقتصادی برایش پیچیده است. آسایش و آرامشی را که برای رسیدن به آن شبانه روز درس خوانده، از او فاصله دارد و همین مسیر او را وارد وادی افسردگی می کند. همان طور که می دانید افسردگی یکی از پرتکرارترین اختلالاتی است که افرادی که دست به مرگ خودخواسته می زنند، به آن دچار هستند .

اما باید در مقابل این شیب افزایشی خودکشی در میان رزیدنت ها چه کرد؟ لاری پور چند راهکار برای آن برشمرد: نخست این که باید این بحران را دید. با انکار چنین حقیقت روشنی در جامعه، مشکلی حل نمی شود. نباید خودمان را به آن راه بزنیم، بلکه باید با چشمان باز و مسئولانه به این موضوع بنگریم. در قدم دوم، انتظار می رود در این دولت که رییس جمهورش خود پزشک است و وزیر بهداشت نیز بوده، به طور ویژه و جدی تر به این مسئله بنگرد. ایجاد مشوق های لازم برای ادامه تحصیل، تسهیل فضا و امکان کار رزیدنت ها و به طور کلی برای مشاغل استرس زا و زیان آور، ایجاد تسهیلاتی در حوزه مسکن، کاهش مالیات به ویژه در مناطقه کم برخوردار می تواند راهکارهای اولیه ای باشد که دولت و نظام سلامت می تواند به آن ورود کند.

از سوی دیگر، بخش آموزشی وزارت بهداشت نیز در این زمینه مسئولیت جدی دارد: یکی از مشکلات جدی ما در این حوزه، رفتارهای نادرستی است که به طور سینه به سینه در این حرفه ادامه پیدا کرده است. رفتارهای قلدرمآبانه ای که در دلش آزارهای زیادی نهفته است. ما رزیدنت هایی داریم که جای خواب ندارند، اسکان ندارند، حق استفاده از آسانسور ندارند. برخوردهای بالا به پایینی را تحمل می کنند که باعث ایجاد تجربه تحقیرآمیزی برای روان شان می شود. از سوی دیگر، کار سنگین و شیفت های فشرده با ساعت های کاری بالا هم سبب می شود برخی از آن ها دچار فروپاشی روانی شوند. این شکل از برده داری منسوخ شده است و مدیران و استادان گروه و پزشکان باسابقه ما باید در بیمارستان ها و محل درمان مسیر را برای جوانان تسهیل کنند، نه این که موانع بیشتری برایشان بتراشند .

لاری پور معتقد است جامعه پزشکی باید نسبت به خودشان حساس تر هم باشند: از سوی دیگر این نیاز هم وجود دارد که خود اعضای قشر درمان نسبت به این موضوع حساس تر باشند. اگر اطراف شان کسی را می بینند که نشانه هایی از افسردگی را نشان می دهد، توجه ویژه تری به او بکنند. در واقع باید در خود اکوسیستم هم با یک همدلی بیشتر برای مراقبت از همدیگر قدم برداریم .

نگاهی به صفحه کاری این پزشک درگذشته، هرکسی را سرشار از غم و حسرت می کند. او که به تازگی یکی از سخت ترین سال های کاری اش را پشت سر گذاشته بود، به نگاهی رو به آینده نوشته بود: سخت ترین سال زندگیم تموم شد. تک تک بی خوابی کشیدن هام، اشک ریختن هام، ترسیدن هام، تا پای مرگ از خستگی دویدنام تموم شد و من موندم و یه عالمه افتخار و رفیقای واقعی که شدن مرهم و همدم. شاید یکمی زخمی تر ولی گذشتن اون روزا. به امید روزای خوبی که آرزوشون رو داریم . مشخص نیست یاسمن شیرانی در کجای زندگی و چگونه به این تصمیم رسیده است، اما آن چه روشن است، نگرانی جدی برای نخبگان و نیروی انسانی ارزشمند کشوری است که بدون آن ها آینده اش به شدت مبهم خواهد بود.