به نقل از روزنامه فرهیختگان با گرم شدن زمین و کاهش بارش های آسمانی، بحران کم آبی در ایران به نقطه اوج خود رسیده است؛ تا جایی که سخنگوی دولت از واقعیتی نگران کننده پرده برداشته و در تاریخ 16 مهرماه گفته است: تهران باید به دلیل کمبود شدید آب تخلیه می شد، اما با اقدامات وزارت نیرو، از جمله طرح های انتقال آب و مدیریت منابع، جلوی بحران گرفته شد.

این اظهارات در حالی مطرح شد که تنها حدود یک ماه از پایان فصل گرم سال گذشته است. با آغاز مهر و ورود به دو فصل سرد سال، انتظار می رفت بارش ها بتواند کمبود منابع آبی کشور، به ویژه در استان ها و شهر های پرجمعیت را جبران کند؛ اما پیش بینی های کارشناسان هواشناسی نوید پاییزی کم بارش را می دهد که می تواند بر شدت بحران بی آبی بیفزاید. در چنین شرایطی طرح بارورسازی ابر ها به عنوان راهکاری برای عبور از بحران کم آبی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا محمدمهدی جوادیان زاده، رییس سازمان توسعه و بهره برداری فناوری های نوین آب های جوّی از آغاز عملیات بارورسازی ابر ها خبر داده و گفته است: فصل عملیاتی بارورسازی ابر ها از نیمه آبان ماه آغاز می شود و در حال حاضر مراحل تجهیز هواپیما ها، پهپاد ها و تعیین مناطق هدف در حال انجام است.

با مطرح شدن این ایده به عنوان راه حلی برای عبور از کم آبی پرسش هایی اساسی در این باره مطرح شده است؛ بارورسازی ابر ها تا چه اندازه می تواند مشکل کم آبی شهر های ایران را حل کند؟ آیا باتوجه به هزینه های قابل توجه، این روش به همان اندازه اثربخش است؟ و آیا جز این طرح، راهکار های پایدارتر و کم هزینه تری برای مقابله با بحران آب در ایران وجود ندارد؟

بارورسازی ابر ها قرار نیست تمام مشکلات کم آبی ما را حل کند

مهدی اسماعیلی، استاد دانشگاه تهران در خصوص بحران کم آبی در ایران گفت: ابتدا باید به این نکته توجه کنیم که مسئله و بحران آب در کشور ما یک مقوله تک وجهی نیست؛ یعنی ابعاد مختلفی دارد از جمله ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، طبیعی و بعضاً سیاسی. در واقع، یک بحران چندوجهی است، نه مقوله ای که تنها یک بعد داشته باشد و بتوان با پرداختن به همان یک بعد، آن را حل کرد. از طرف دیگر، این مسئله مقوله دفعی هم نیست؛ یعنی پدیده ای نیست که یک باره رخ داده باشد. نمی توان گفت ناگهان وضعیت آب در کشور ما بحرانی شده است. این یک فرایند و معضل مزمن است که طی چند دهه گذشته، از پیش از انقلاب تا به امروز، شکل گرفته و به نقطه ای رسیده که اکنون در آن قرار داریم.

وی در ادامه می افزاید: وقتی صحبت از روش های مختلف برای کمک به رفع آثار ناشی از خشکسالی یا کم آبی می شود از جمله روش بارورسازی ابر ها، باید به این نکته توجه داشت که این روش ها تنها روش های کمکی و تقویتی هستند، نه راه حل هایی برای برون رفت از معضل. آدرس غلط نباید به مردم داده شود و نباید در میان سیاست مداران، تصمیم گیرندگان یا مسئولان کشور چنین القا شود که با بارورسازی ابر ها، تمام مشکلات کم آبی و بی آبی کشور قرار است حل شود؛ چنین چیزی وجود ندارد و دلایل خاص خودش را هم دارد.

راهکار بارورسازی ابر ها نمی تواند برای همه نقاط کشور قابل اجرا باشد

اسماعیلی با اشاره به شرایط مناسب آب وهوایی جهت بارورسازی ابر ها بیان کرد: وقتی می خواهید ابری را بارور کنید، هم باید یک سری شرایط جوی برای بارورسازی مناسب فراهم باشد و هم باید آن ماده اولیه ای که می خواهید بارورش کنید، موجود و از نوع مناسب باشد. ازآنجاکه هم ابر و هم شرایط جوّی، جزء مقولاتی اند که در دست مادر طبیعت هستند و نه انسان، شما نمی توانید به راحتی در هر نقطه از کشور بگویید من می توانم ابر ها را بارور کنم. همچنین نمی توانید بگویید در هر نقطه ای از کشور اگر ابری را بارور کردم، می توانم شاهد ریزش باران یا برف به میزان موردنظرم باشم. از سوی دیگر، حتی اگر ابری را بخواهید بارور کنید، نمی توانید ادعا یا انتظار داشته باشید که صددرصد شاهد ریزش قابل قبولی باشید. افزون بر این، آن ریزش را نیز نمی توان با دخالت انسانی کنترل کرد تا دقیقاً در نقطه یا مناطق هدف شما بارش اتفاق بیفتد.

وی در ادامه عنوان کرد: معضل کم آبی و بحران خشکسالی در نقاط مختلف کشور وضعیت متفاوتی دارد، مثلاً در استان هایی مانند یزد، اصفهان، کرمان یا حتی تهران با پدیده خشکسالی عمیق تر و طولانی مدت تری مواجهیم، در حالی که در استان هایی مثل گیلان، مازندران یا نواحی شمال غرب کشور وضعیت متفاوت است؛ با این حال نمی توان گفت اگر در یک منطقه ابر کافی وجود دارد که قابل بارورسازی است، می توان آن را به نقطه دیگری از کشور که دچار چالش بی آبی است هدایت کرد. چون پراکنش جغرافیایی نواحی درگیر خشکسالی و کم آبی با پراکنش جغرافیایی ابر های قابل بارورسازی لزوماً یکی نیست، بنابراین راهکار بارورسازی ابر ها نمی تواند برای همه نقاط کشور قابل اجرا باشد.

تنها بین 20 تا 25 درصد می توانیم به توان بارشی ابر ها از طریق بارورسازی کمک کنیم

اسماعیلی در ادامه با اشاره به سایر عوامل موفقیت بارور سازی ابر ها اظهار کرد: ابر ها هم برای بارورسازی باید ویژگی های خاص خودشان را داشته باشند؛ یعنی آن ابر باید به اندازه کافی ضخیم و گسترده باشد تا هم پتانسیل بارورسازی و هم پتانسیل تولید نزولات جوی را به همراه داشته باشد. رطوبت کافی نیز باید در آن ابر وجود داشته باشد تا زمینه تشکیل بلور های موردنظر برای ریزش، چه در قالب باران و چه برف، فراهم شود. از طرف دیگر، شرایط جوی مانند جریان هوا و وضعیت پایداری باید به نحوی باشد که جریان های روبه بالا یا جریان های صعودی وجود داشته باشند تا به پخش کامل ترکیبات مورداستفاده برای بارورسازی در توده ابر کمک کنند و فرصت کافی برای تشکیل بلور های موردنظر فراهم شود.

اساس کار به این ترتیب است که وقتی شما ذراتی مانند یدید نقره یا در برخی موارد نمک های دیگر را به ابر تزریق می کنید، این ذرات به عنوان هسته اصلی زایش بلور نقش آفرینی می کنند و رطوبت موجود در ابر یا رطوبتی که به آن می رسد، شروع به رشد کردن پیرامون آن ذرات می کند. وقتی این اتفاق قرار است بیفتد، باید خود ابر از رطوبت نسبی خوبی برخوردار باشد و شرایط جوی نیز به اندازه کافی پایدار باشد تا فرصت لازم برای شکل گیری این بلور ها فراهم شود. همچنین، جریان های رو به بالا و صعودی باید به گونه ای باشند که بتوانند ترکیبات موردنظر را در تمام طول ابر توزیع و پخش کنند و اجازه ندهند بلور ها قبل از کامل شدن فرایند تشکیلشان دچار ریزش شوند. از طرف دیگر، نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که خود ابر باید در بخش قابل توجهی از حجمش دمایی زیر صفر یا نزدیک به صفر درجه داشته باشد تا آن فرایند به خوبی در آن محقق شود. تازه با در نظر گرفتن تمام این موارد، می توان گفت که ما تنها می توانیم بین 20 تا کمتر از 25 درصد به توان بارشی یا زایشی آن ابر از طریق فرایند بارورسازی یا همان سیدینگ کمک کنیم.