با آغاز روند فعالسازی مکانیزم ماشه و بازگشت تدریجی تحریمهای بینالمللی علیه ایران، نگاه سیاستگذاران اقتصادی کشور به سمت ایجاد سپرهای معیشتی هوشمند معطوف شده است. در رأس این تدابیر، طرح کالابرگ الکترونیکی قرار دارد؛ طرحی که به ابتکار سیدعلی مدنیزاده، وزیر امور اقتصادی و دارایی، به عنوان محور اصلی بسته مقابله اقتصادی دولت در برابر تحریمها طراحی شده است. وزارت اقتصاد در این طرح، با بهرهگیری از زیرساختهای دیجیتال، قصد دارد از طریق کالابرگ الکترونیکی، زنجیره توزیع کالاهای اساسی را شفاف، هدفمند و پایدار کند تا در شرایط حساس فعلی، فشار تورمی و کمبود کالا به حداقل برسد. کالابرگ الکترونیکی چیست؟ کالابرگ الکترونیکی نسخه دیجیتالشدهای از کوپنهای قدیمی است که در دهه 60 بهصورت کاغذی بین خانوارها توزیع میشد. اما در نسخه جدید، این کالابرگ در قالب اعتبار دیجیتال قابلاستفاده در کارت بانکی یا اپلیکیشن مخصوص ارائه میشود. خانوارهای مشمول میتوانند با این اعتبار، کالاهای اساسی مانند روغن، برنج، مرغ، قند، شیر و تخممرغ را با قیمت یارانهای خریداری کنند. اهداف کلیدی طرح کالابرگ الکترونیکی هدف از اجرای این طرح فقط توزیع یارانه نیست، بلکه ساخت دیوار دفاع اقتصادی در برابر شوکهای تحریمی و ارزی است. 1. حمایت مستقیم از معیشت مردم با اجرای کالابرگ، دولت بهجای پرداخت نقدی یارانه که ممکن است صرف کالاهای غیرضروری شود، یارانه را مستقیماً به کالاهای اساسی اختصاص میدهد. این رویکرد تورم مواد خوراکی را مهار کرده و قدرت خرید خانوارها را حفظ میکند. 2. مدیریت منابع ارزی کشور با هدایت ارز ترجیحی به واردات کالاهای مشمول کالابرگ، دولت میتواند منابع محدود ارزی را به مهمترین اقلام مصرفی مردم تخصیص دهد. این کار از خروج بیرویه ارز جلوگیری میکند. 3. حذف رانت و شفافیت توزیع تمام مسیر کالا از لحظه ورود تا مصرف، در سامانه کالابرگ ثبت میشود. بنابراین، امکان قاچاق، احتکار یا فروش کالا به نرخ آزاد به حداقل میرسد. 4. تحقق سیاست «پادشکنندگی» سیدعلی مدنیزاده در سخنرانی خود در نمایشگاه الکامپ 1404 گفت:«ما به جای تابآوری صرف، بهدنبال پادشکنندگی هستیم؛ یعنی از بحران، فرصت بسازیم.» کالابرگ الکترونیکی نماد این رویکرد جدید است؛ تبدیل تهدید مکانیزم ماشه به فرصتی برای اصلاح ساختار توزیع یارانه. سازوکار اجرایی کالابرگ الکترونیکی طرح کالابرگ در چند مرحله بهصورت کاملاً دیجیتال و بدون مراجعه حضوری اجرا میشود. مرحله اول: شناسایی مشمولان اطلاعات پایگاه رفاه ایرانیان، ثبت احوال و تراکنشهای بانکی بهصورت تجمیعی مورد استفاده قرار میگیرد تا دهکهای درآمدی واقعی مشخص شوند. تمرکز اصلی بر دهکهای پایین و متوسط جامعه است. مرحله دوم: تخصیص اعتبار ماهانه برای هر خانوار مشمول، اعتباری بین 400 تا 600 هزار تومان در کارت بانکی یا اپلیکیشن کالابرگ شارژ میشود. این اعتبار فقط برای خرید کالاهای اساسی در فروشگاههای منتخب قابل استفاده است. مرحله سوم: شبکه فروش هوشمند فروشگاههای بزرگ زنجیرهای، سوپرمارکتها و فروشگاههای محلی به سامانه کالابرگ متصل میشوند. تمام تراکنشها بهصورت لحظهای ثبت و کنترل میشود. مرحله چهارم: نظارت، پایش و اصلاح مرکز پایش وزارت اقتصاد، مصرف خانوار، تورم اقلام مشمول و میزان رضایت مردم را در بازههای زمانی مشخص بررسی میکند و در صورت نیاز، فهرست کالاها یا سقف اعتبار را تغییر میدهد. ارتباط کالابرگ الکترونیکی با مکانیزم ماشه مکانیزم ماشه (Snapback Mechanism) به معنای بازگشت خودکار تحریمهای سازمان ملل است. فعال شدن این مکانیزم میتواند واردات کالاهای اساسی و دسترسی ایران به منابع ارزی را محدود کند. در چنین شرایطی، کالابرگ الکترونیکی نقش سپر دفاعی در برابر اثرات تورمی این فشارها را ایفا میکند. کالابرگ از سه مسیر اصلی، آثار تحریم را خنثی میکند: کنترل قیمت کالاهای ضروری؛ جلوگیری از احتکار و کمبود؛ اطمینان از دسترسی دهکهای پایین به کالاهای ضروری حتی در شرایط بحران. جایگاه کالابرگ در بسته مقابله اقتصادی دولت در بسته جامع مقابله با مکانیزم ماشه، نقش هر نهاد اقتصادی مشخص شده است: |