در مهرماه 1403، وزارت تعاون و رفاه اجتماعی اعلام کرد که طرح کالابرگ الکترونیکی وارد مرحله چهارم خود شده و چهار قلم کالای جدید شامل گوشت بلدرچین، بوقلمون، ماهی و میگو به فهرست کالاهای اساسی افزوده شده‌اند.
این تصمیم در ظاهر برای افزایش سلامت تغذیه مردم گرفته شده است، اما پرسش مهم این است که آیا این تغییر واقعاً به بهبود معیشت خانوارها کمک می‌کند یا تنها اقدامی تبلیغاتی است؟

طرح کالابرگ الکترونیکی از اواخر سال 1401 با هدف جلوگیری از اثر تورمی یارانه نقدی و هدایت مستقیم کمک معیشتی دولت به کالاهای اساسی آغاز شد.
در این طرح، اعتبار یارانه خانوار به‌جای پول نقد، در قالب کارت خرید یا اپلیکیشن قابل استفاده است تا خانوارها بتوانند از فروشگاه‌های منتخب، کالاهای تعیین‌شده را خریداری کنند.

هدف اصلی طرح کالابرگ، حمایت از دهک‌های پایین درآمدی و ایجاد نظم در مصرف کالاهای اساسی بود. اما اجرای آن در ماه‌های نخست با مشکلاتی مانند کمبود فروشگاه، محدود بودن کالاها و ضعف زیرساخت همراه بود.

مرجان دبیری، سخنگوی طرح کالابرگ، گفته است:

«در مهرماه امسال، چهار قلم جدید شامل بلدرچین، بوقلمون، ماهی و میگو به فهرست 12 قلم پیشین افزوده شد تا سبد غذایی خانوارها تنوع بیشتری پیدا کند.»

دولت با این اقدام تلاش کرده است پاسخگوی انتقاد مردم باشد که می‌گفتند کالاهای موجود در طرح، تکراری و محدود به اقلام خشک مثل برنج و روغن است.
از دید کارشناسان، اضافه شدن محصولات پروتیینی، نشانه‌ای از تغییر رویکرد کالابرگ از تأمین کالای ارزان به تأمین کالای سالم است.

در مرحله چهارم، خانوارهای مشمول کالابرگ به دو دسته تقسیم شدند:

دهک‌های اول تا سوم: 500 هزار تومان اعتبار برای هر نفر

دهک‌های چهارم تا هفتم: 350 هزار تومان برای هر نفر

طبق اعلام رسمی، تا صبح 14 مهر، بیش از 16 میلیون و 222 هزار سرپرست خانوار خرید کامل خود را انجام داده‌اند. این رقم نشان‌دهنده افزایش مشارکت مردم نسبت به مراحل قبل است.
با این حال، اعتبار تخصیصی هنوز به‌قدری نیست که خانوارها بتوانند کالاهای جدید مثل میگو و بلدرچین را به‌صورت محسوس در سبد خود بگنجانند.

بر اساس اطلاعیه وزارت تعاون، توزیع بلدرچین و میگو ابتدا در استان‌های شمالی و جنوبی کشور (گیلان، مازندران، بوشهر، خوزستان و هرمزگان) آغاز شده است.
در سایر استان‌ها، به‌ویژه مناطق مرکزی و کویری، فروشگاه‌ها هنوز زیرساخت سردخانه‌ای لازم برای عرضه این کالاها را ندارند.

یکی از چالش‌های جدی طرح کالابرگ همین موضوع است؛ تنوع کالا بدون آمادگی لجستیکی، ممکن است موجب نارضایتی مردم در مناطق فاقد امکانات شود.

واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی و مصاحبه‌های مردمی دو دسته بوده است:

1. خوش‌بین‌ها:

«بالاخره تنوع اومد توی طرح کالابرگ، ماهی و میگو خیلی بهتر از خرید تکراری روغن و ماکارونیه.»

2. منتقدان:

«خوبه که میگو اضافه شده، ولی با 350 هزار تومن فقط نیم کیلو میشه خرید. طرح باید افزایش اعتبار بده نه فقط کالا.»

در مجموع، مردم از افزایش تنوع راضی اما از کم بودن اعتبار یارانه ناراضی‌اند. این ترکیب بازتاب واقعیت معیشتی جامعه است.

دولت مدعی است که اجرای طرح کالابرگ موجب کنترل نسبی قیمت کالاهای اساسی شده است.
اما بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس خلاف این را نشان می‌دهد.
در گزارش این مرکز آمده است:

«کاهش تورم در کالاهای مشمول طرح کالابرگ موقتی بوده و رشد عمومی قیمت‌ها در سایر کالاها اثر تعدیلی طرح را خنثی کرده است.»

به‌عبارت ساده، طرح کالابرگ می‌تواند سرعت افزایش قیمت را کند کند، ولی توان مهار کامل تورم را ندارد.

خانواده‌ای چهارنفره در دهک سوم، 2 میلیون تومان اعتبار کالابرگ دریافت می‌کند.
با توجه به قیمت‌های کنونی، این اعتبار تنها برای تأمین بخش کوچکی از نیاز ماهانه خانوار کافی است.
افزودن کالاهای پروتیینی مثل میگو و بلدرچین، هرچند مثبت است، اما بدون افزایش اعتبار، عملاً قابل‌استفاده برای اقشار ضعیف نیست.

یک بازنشسته تهرانی در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است:

«ما کالابرگ داریم ولی با این مبلغ فقط میشه چند قلم کوچیک خرید. بلدرچین و میگو مال دهک هفتم به بالاست، نه ما.»

برخی از کاربران گزارش داده‌اند که قیمت کالاهای کالابرگی در فروشگاه‌های مختلف تفاوت دارد.
وزارت تعاون اعلام کرده است که «تمام قیمت‌ها باید مطابق نرخ مصوب ستاد تنظیم بازار باشد».
اما نبود نظارت کافی، یکی از چالش‌های مداوم طرح کالابرگ الکترونیکی است.

برای افزایش اعتماد مردم، دولت باید گزارش‌های نظارتی شفاف و عمومی منتشر کند تا مردم بدانند کالابرگ چطور اجرا می‌شود و تخلفات چگونه پیگیری می‌گردد.

در بسیاری از کشورها مثل برزیل، هند و مصر طرح مشابهی اجرا می‌شود.
اما تفاوت بزرگ در این است که در آن کشورها، اعتبار طرح به‌صورت ماهانه با تورم تنظیم می‌شود.
به‌عنوان نمونه، در هند اگر قیمت برنج 10٪ افزایش یابد، اعتبار کالابرگ نیز 10٪ بیشتر شارژ می‌شود.

در ایران هنوز چنین سازوکاری وجود ندارد و همین باعث کاهش قدرت خرید خانوارها می‌شود.

طبق گفته وزارت رفاه، فعلاً یارانه نقدی و کالابرگ هم‌زمان پرداخت می‌شوند.
اما هدف نهایی دولت، تبدیل کامل یارانه نقدی به کالابرگ الکترونیکی است.
تا زمانی که زیرساخت فروشگاه‌ها و رضایت مردمی به سطح قابل قبول نرسد، این جایگزینی به‌صورت کامل انجام نخواهد شد.

آمار رسمی می‌گوید بیش از 16 میلیون خانوار از طرح استفاده کرده‌اند، اما اثر واقعی آن بر رفاه، هنوز محدود است.
در یک نظرسنجی از سوی مرکز افکارسنجی ایسپا، تنها 32٪ از مردم گفته‌اند که «کالابرگ واقعاً در هزینه‌های ماهانه‌شان صرفه‌جویی ایجاد کرده است».

این یعنی بیش از نیمی از مردم تأثیر ملموسی احساس نکرده‌اند.

دکتر فاطمه شریفی، اقتصاددان حوزه رفاه، می‌گوید:

«کالابرگ ابزار خوبی است، اما باید اعتبارش متناسب با واقعیت تورم تنظیم شود. وگرنه فقط ظاهر حمایتی دارد.»

دکتر حامد یزدی نیز در تحلیل خود نوشته است:

«افزودن اقلام جدید مثل ماهی و میگو نشانه توجه دولت به سلامت مردم است، اما تا زمانی که قیمت‌ها کنترل نشود، مردم آن را به‌عنوان کمک واقعی حس نمی‌کنند.»

در تئوری بله. اگر طرح کالابرگ با شفافیت، نظارت و اعتبار کافی اجرا شود، می‌تواند ابزار مؤثری برای عدالت توزیعی باشد.
اما در عمل، ضعف زیرساخت، کمبود اعتبار و اجرای غیرهم‌زمان در استان‌ها، باعث شده اثر عدالت‌محور آن کاهش یابد.

دولت اعلام کرده است که در مرحله بعد، کالاهای جدیدی مثل حبوبات، نان صنعتی و حتی شوینده‌ها هم به فهرست کالابرگ اضافه می‌شوند.
اگر این اتفاق همراه با افزایش اعتبار و نظارت قیمتی باشد، می‌تواند گام مثبتی در جهت رفاه پایدار باشد.

طرح کالابرگ، ایده‌ای درست با اجرای ناقص است.
افزودن بلدرچین، ماهی و میگو، از نگاه بسیاری از کارشناسان، گامی مثبت به‌سمت تنوع غذایی است.
اما در عمل، بدون افزایش بودجه، این تنوع به سفره همه نمی‌رسد.

مردم از طرح کالابرگ انتظار دارند نه فقط کالا، بلکه احساس عدالت دریافت کنند؛ طرحی که نشان دهد دولت صدای آن‌ها را می‌شنود و به قدرت خریدشان اهمیت می‌دهد.

خبرگزاری مهر – مصاحبه مرجان دبیری درباره مرحله چهارم طرح کالابرگ (14 مهر 1403)

اطلاعیه رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی – تحلیل اثر کالابرگ بر تورم

ایرنا – گزارش عملکرد کالابرگ از فروردین تا مهر 1403

روزنامه دنیای اقتصاد – بررسی اقتصادی کالاهای پروتیینی

مرکز ایسپا – نظرسنجی عمومی درباره کالابرگ

سازمان شیلات ایران – بیانیه توزیع آبزیان در طرح کالابرگ