طرح بتا با هدف بهبود معیشت بازنشستگان تأمین اجتماعی توسط بانک رفاه کارگران اجرا شده است. اما آیا این کارت اعتباری واقعاً به نفع بازنشستگان است یا بدهی تازه‌ای بر دوش آن‌هاست؟ جزییات، شرایط اقساط و دیدگاه کارشناسان را بخوانید.

در روزگاری که تورم و گرانی همه‌چیز را چند برابر کرده، بسیاری از بازنشستگان تأمین اجتماعی با حقوق 14 تا 16 میلیون تومانی دیگر توان خرید وسایل ضروری خانه را ندارند. بسیاری از آن‌ها با نگاهی پر از نگرانی به آینده، دنبال طرحی هستند که اندکی از بار معیشتی‌شان را کم کند.

در همین فضا، طرح بتا از سوی بانک رفاه کارگران معرفی شد؛ طرحی که وعده می‌دهد بازنشستگان بتوانند با کارت اعتباری ویژه، خرید کنند و اقساط را ماهانه بپردازند. اما سؤال اصلی اینجاست: آیا طرح معیشتی بتا واقعاً کمک‌کننده است یا بازنشستگان را زیر بار بدهی‌های تازه می‌برد؟

طرح «بتا» در واقع یک کارت اعتباری خرید اقساطی است که با همکاری بانک رفاه کارگران و کانون عالی بازنشستگان کشور اجرا می‌شود.
هدف از اجرای این طرح، افزایش قدرت خرید بازنشستگان از طریق اعطای تسهیلات اعتباری بدون نیاز به چک و ضامن است.

به زبان ساده‌تر، بازنشستگان می‌توانند با کارت بتا از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و مراکز طرف قرارداد بانک رفاه خرید کنند و بعد مبلغ را به‌صورت اقساطی بپردازند.
در ظاهر، این طرح قرار است نوعی وام معیشتی غیرنقدی باشد که از فشار اقتصادی کم کند.

طبق اعلام یکی از فروشگاه‌های طرف قرارداد بانک رفاه، شرایط اولیه ثبت‌نام در طرح بتا به شرح زیر است:

دریافت مستمری از بانک رفاه کارگران

نداشتن چک برگشتی و بدهی معوق بانکی

فعال بودن پیامک تراکنش و رمز پویا

سن مجاز: 18 تا 77 سال

اعتبارسنجی بر اساس سابقه دریافت مستمری

سقف اعتبار فعلاً بین 50 تا 100 میلیون تومان اعلام شده است و بازپرداخت آن در 30 قسط ماهانه صورت می‌گیرد. البته در جلسات صنفی، پیشنهاد افزایش سقف تا 300 میلیون تومان نیز مطرح شده است.

با وجود استقبال اولیه، نگرانی‌های زیادی درباره شرایط بازپرداخت وجود دارد.
خانم ملیحه نصراللهی آزاد، عضو هیئت مدیره کانون بازنشستگان گیلان، در گفت‌وگویی با ایلنا گفته است:

«طرح بتا اگر با نرخ سود پایین و اقساط طولانی باشد، مفید است. اما وقتی بازنشسته 14 میلیون حقوق می‌گیرد و باید چند میلیون قسط بدهد، عملاً در فشار می‌افتد.»

آقای احمدی، بازنشسته 68 ساله از تهران، هم می‌گوید:

«من حقوقم 15 میلیون است. با اجاره و خرج روزمره چیزی نمی‌ماند. اگر وام بتا بگیرم و قسطش بالا باشد، دیگر برای زندگی پولی نمی‌ماند.»

این صحبت‌ها نشان می‌دهد بازنشستگان نگران بدهکار شدن به جای بهبود معیشت هستند.

یکی از ایرادهای بزرگ طرح، محدودیت سنی تا 77 سال است. یعنی بازنشستگان بالای این سن حتی اگر سابقه طولانی کار داشته باشند، از دریافت کارت محروم‌اند.
در حالی که در میان بازنشستگان تأمین اجتماعی، افراد بالای 77 سال درصد قابل‌توجهی را تشکیل می‌دهند.

از طرف دیگر، تنها افرادی که مستمری خود را از بانک رفاه دریافت می‌کنند، امکان استفاده از طرح را دارند. در نتیجه، بخش بزرگی از بازنشستگان سایر بانک‌ها از این طرح جا مانده‌اند.

بانک رفاه کارگران به عنوان بانک عامل، مسئولیت اعتبارسنجی، صدور کارت و تسویه اقساط را بر عهده دارد.
کانون عالی بازنشستگان کشور نیز وظیفه هماهنگی و اطلاع‌رسانی به اعضا را دارد.

طبق اعلام علی دهقان‌کیا، رییس کانون بازنشستگان تهران:

«در طرح بتا بیش از 14 هزار فروشگاه طرف قرارداد حضور دارند. با این حال، جزییات نرخ سود و اقساط هنوز مشخص نیست و این موضوع باعث نگرانی بازنشستگان شده است.»

پاسخ این سؤال بستگی به دو عامل دارد:
1. نرخ سود اقساط
2. مدت بازپرداخت

اگر نرخ سود پایین و بازپرداخت بلندمدت باشد، بازنشستگان می‌توانند کالاهای مورد نیاز را تهیه کنند بدون فشار زیاد.
اما اگر نرخ سود بالا باشد و اقساط کوتاه‌مدت تعیین شود، عملاً بازنشستگان بدهکار خواهند شد و هدف اصلی طرح نقض می‌شود.

بنابراین، موفقیت این طرح کاملاً به جزییات اجرایی و رویکرد حمایتی دولت بستگی دارد.

بسیاری از بازنشستگان طرح بتا را با طرح «حکمت کارت» مقایسه می‌کنند.
در طرح حکمت، بازنشستگان نیروهای مسلح از تسهیلات بلندمدت و با نرخ سود پایین‌تر بهره‌مند می‌شوند.
اما در طرح بتا هنوز خبری از یارانه سود یا حمایت دولتی مستقیم نیست.

به گفته کارشناسان، برای جلوگیری از شکست طرح، دولت باید بخشی از سود را پرداخت کند تا اقساط سبک‌تر شود و قدرت خرید واقعی بالا برود.

هدف دیگر طرح بتا، حمایت از تولید داخلی است. چون تنها کالاهای ایرانی در فهرست خرید قرار دارند، این طرح می‌تواند باعث رونق بازار لوازم خانگی شود.
اما اگر توان مالی بازنشستگان برای بازپرداخت پایین باشد، خرید انجام نمی‌شود و بازار هم از این طرح نفعی نمی‌برد.

در صورت اجرای درست، این طرح می‌تواند مزایای مهمی داشته باشد:

افزایش قدرت خرید بدون نیاز به نقدینگی فوری

امکان خرید اقساطی لوازم خانگی ایرانی

حذف ضامن و ساده‌سازی دریافت اعتبار

رونق فروشگاه‌های زنجیره‌ای طرف قرارداد

ارتقای رضایت اجتماعی بازنشستگان

اما در صورت اجرای ناقص، همین طرح می‌تواند باعث بدهی، نارضایتی و بی‌اعتمادی شود.

چند مشکل اساسی درباره این طرح از سوی کارشناسان مطرح شده است:

نبود شفافیت در نرخ سود تسهیلات

کوتاه بودن مدت بازپرداخت

حذف بازنشستگان بالای 77 سال

محدودیت بانک عامل (فقط بانک رفاه)

احتمال گران‌فروشی فروشگاه‌های طرف قرارداد

کمبود اطلاع‌رسانی در استان‌ها

به گفته کارشناسان حوزه رفاه، اگر این ایرادات اصلاح نشود، طرح بتا به‌جای حمایت، به چالش معیشتی تازه تبدیل می‌شود.

بیشتر بازنشستگان انتظار دارند که:

نرخ سود طرح کمتر از 10 درصد باشد.

دوره بازپرداخت تا 60 ماه افزایش یابد.

سقف اعتبار برای کالاهای ضروری بیشتر شود.

کالاهای متنوع‌تر شامل مواد غذایی و دارویی نیز اضافه گردد.

بازنشستگان بالای 77 سال از طرح حذف نشوند.

یکی از بازنشستگان تهرانی در گفتگو با خبرنگار ما گفت:

«اگر دولت واقعاً می‌خواهد کمک کند، باید قسط‌ها را سبک کند و نرخ سود را پایین بیاورد. وگرنه این طرح فقط اسمش معیشتی است.»

در کشورهای توسعه‌یافته، طرح‌های اعتباری بازنشستگان معمولاً با حمایت مالی دولت انجام می‌شود.
برای مثال در ترکیه و مالزی، کارت‌های اعتباری بازنشستگان با نرخ بهره‌ی کمتر از 4 درصد و ضمانت دولت صادر می‌شوند.

اما در ایران، بانک‌ها به‌تنهایی بار مالی را بر دوش دارند و همین باعث می‌شود شرایط برای بازنشستگان سخت‌تر باشد.

اگرچه طرح بتا می‌تواند به ظاهر گامی مثبت باشد، اما آینده آن وابسته به شفافیت، همکاری دولت و رعایت عدالت است.
بدون حمایت مستقیم دولت، ممکن است بازنشستگان به جای احساس رفاه، دچار بدهی و فشار مالی بیشتر شوند.

بنابراین طرح بتا باید از یک پروژه بانکی صرف، به یک برنامه ملی رفاهی تبدیل شود که واقعاً معیشت بازنشستگان را بهبود دهد.

افزودن بازنشستگان همه بانک‌ها به طرح

تعیین نرخ سود کمتر از تورم سالانه

افزایش مدت اقساط تا 5 سال

نظارت دقیق بر قیمت کالاهای طرف قرارداد

حذف شرط سنی 77 سال

اطلاع‌رسانی شفاف در رسانه‌ها و کانون‌های بازنشستگی

در نهایت، طرح بتا می‌تواند فرصتی برای تقویت رفاه بازنشستگان تأمین اجتماعی باشد، اما تنها در صورتی که شرایط واقعی زندگی آنان در طراحی لحاظ شود.
اگر اقساط سنگین و نرخ سود بالا باشد، این طرح به «بدهکاری تازه» تبدیل می‌شود نه کمک معیشتی.

به همین دلیل، لازم است بانک رفاه و وزارت کار با همکاری کانون‌های بازنشستگان، نسخه‌ای واقع‌بینانه از این طرح ارائه دهند تا بازنشستگان به جای اضطراب مالی، احساس امنیت اقتصادی پیدا کنند.

خبرگزاری ایلنا – گزارش امضای تفاهم‌نامه طرح بتا (1403)

مصاحبه محمد اسدی، رییس کانون عالی بازنشستگان کشور

گفت‌وگو با علی دهقان‌کیا، رییس کانون بازنشستگان تهران

اظهارات ملیحه نصراللهی آزاد، عضو هیئت‌مدیره کانون بازنشستگان گیلان

اطلاعیه رسمی بانک رفاه کارگران درباره طرح بتا

تحلیل روزنامه‌های همشهری و تسنیم اقتصادی درباره طرح‌های معیشتی بازنشستگان