به نقل از ایسنا، ورود داوطلبان متقاضی حضور دانشگاه ها و موسسات آموزشی بر اساس سهمیه (مناطق، ایثارگران و جانبازان، خانواده شهدا، زلزله زدگان.... )، از نیم قرن پیش با چالش ها و حاشیه های زیادی مواجه بوده است. به همین جهت وجود انواع سهمیه های ورود به دانشگاه ها به یکی از موضوعات چالش برانگیز عرصه رقابت ورود به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تبدیل شده است.

*موافقان و مخالفان سهمیه ها

اگرچه این موضوع مسبوق به سابقه است و همواره انتقادات زیادی از سوی داوطلبان ورود به دانشگاه ها به این سهمیه ها وارد شده و عده بسیاری در جامعه اعمال سهمیه در پذیرش دانشجو را نوعی بی عدالتی آموزشی تلقی می کنند و معتقد هستند که اعمال سهمیه برای پذیرش داوطلبان کنکور سراسری هم برای کسانی که از این سهمیه ها استفاده می کنند و هم برای داوطلبان آزاد می تواند تبعات جبران ناپذیری داشته باشد.

اما از دیدگاه موافقان سهمیه ها به عنوان یکی از مؤثرترین راهکارهای حمایتی محسوب می شود که هدف اولیه آن، ایجاد فرصت های برابر برای گروه های خاصی از جامعه عنوان می شود. آنها معتقدند تقسیم بندی داوطلبان با سهمیه های مختلف موجب ایجاد فرصت برابر برای داوطلبانی که دسترسی مناسب به امکانات آموزشی ندارند و در نگاه دیگر بهره مندی جانبازان، ایثارگران و خانواده شهدا از فرصت بیشتر برای قبولی در دانشگاه خواهد شد.

*سنگ بنای سهمیه ها

در واقع اعمال سهمیه بندی در پذیرش دانشجو در دانشگاه ها موضوع جدیدی نیست، نخستین شکل از سهمیه بندی های کنکور به سال1348 برمی گردد؛ در آن زمان، دانشگاه های شهرستان ها برای جذب دانشجویان محلی، اختیار عمل بیشتری پیدا کردند؛ به عنوان مثال در سال 1348 دانشگاه های شهرستان ها تا حدود 50 درصد از دانشجویان خود را از بین داوطلبان محلی انتخاب می کردند.

اما سنگ بنای سهمیه بندی کنکور به شکل امروزی در سال 1361 شکل گرفت و در سال های 68 و 93 هم برخی اصلاحات در سهمیه ها اعمال شد تا در نهایت، سهمیه بندی کنکور به شکل امروزی درآمد.

در سال 1361 داوطلبان به سه گروه کلی داوطلبان آزاد، داوطلبان منطقه ای و داوطلبان نهادها تقسیم می شدند. داوطلبان آزاد، شامل کسانی می شد که دیپلم خود را از استان تهران یا یکی از شهرهای تبریز، ارومیه، رشت، ساری، مشهد، کرمان، زنجان، سمنان، یزد، اراک، اصفهان، کرمانشاه، همدان و شیراز اخذ کرده بودند.

*60 درصد ظرفیت دانشگاه ها با سهمیه ها پُر می شود

با توجه به نقش بسیار پررنگ سهمیه ها برای پذیرش داوطلب در رشته های پرتقاضا و دانشگاه های سطح یک، حساسیت ها و انتقادات به این موضوع نیز افزایش یافته است. به طوریکه به گفته دکتر علی جعفریان، قائم مقام وزیر بهداشت حدود 60 درصد ظرفیت پذیرش دانشجویان در دانشگاه ها از جمله دانشگاه های علوم پزشکی از طریق سهمیه ها تکمیل می شود. بر این اساس تنها 40 درصد ظرفیت پذیرش در رشته های روزانه به داوطلبان آزاد تعلق دارد.

در همین رابطه مسعود حبیبی، معاون دانشجویی و فرهنگی وزارت بهداشت به ایسنا می گوید: ما بیش از 48 هزار دانشجوی شاهد و ایثارگر در دانشگاه های علوم پزشکی داریم و به طور کلی می توانیم بگوییم بیش از 12 و نیم درصد دانشجویان ما با سهمیه وارد دانشگاه ها شدند.

به همین جهت همزمان با اعلام نتایج کنکور و آغاز سال تحصیلی پذیرش بر اساس سهمیه ها نیز این موضوع به یکی از مباحث داغ آموزشی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور بدل می شود؛ به طوریکه حتی مسئولان ارشد کشور نیز قولهایی مبنی بر اصلاح و یا بازنگری آن را می دهند؛ اما پس از مدتی با کاهش تب و تاب آن، پرونده مجدد با بایگانی سپرده می شود.

*صداهایی که خاموش می شوند

بنابراین انتقاد به اعمال سهمیه های فراوان در آزمون های سراسری موضوع امروز و دیروز نیست؛ فریاد مخالفان به این امر تا جایی پیش رفت که سال 98 مسئولان وقت آموزش عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مصمم به اصلاح این قانون شدند. در واقع اتفاق نظر در اصلاح سهمیه ورود به دانشگاه ها بعد از تبدیل شدن آن به عنوان مطالبه جدی جامعه، موجب شد. مسئولان آموزش عالی کشور با مشورت گرفتن از روسای دانشگاه ها و لحاظ کردن دیدگاه های مختلف، لایحه "ساماندهی سهمیه های ورود به مقاطع مختلف آموزش عالی" را بعد از امضای رییس سازمان سنجش آموزش کشور و وزرای علوم و بهداشت به منظور تصویب تقدیم دولت کنند.

بر اساس مفاد این لایحه، قرار بود سهمیه های مندرج در قانون خدمات رسانی به ایثارگران و اصلاحات بعدی آن، قانون ورود رزمندگان به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، سهمیه مربوط به کارگر نمونه، قهرمانان ورزشی، حافظان قرآن، دانشجوی نمونه کشوری، بهیار و...لغو شود؛ اما علی رغم گذشت 7 سال از تصویب این لایحه، نه تنها مسئولان تصمیم گیر یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی نتوانستند به یک تصمیم قاطع و مشخص در زمینه اصلاح سهمیه های مهم برسند؛ بلکه این لایحه برای همیشه به بایگانی سپرده شد.

*عزم دولت چهاردهم برای اصلاح سهمیه ها

در نهایت همزمان با شروع فعالیت دولت چهاردهم، دکتر مسعود پزشکیان اصلاح سهمیه های ورود به دانشگاه ها را به عنوان یکی از شعارهای انتخاباتی خود برشمرد و اعلام کرد؛ اعمال سهمیه ها در کنکور مغایر عدالت آموزشی در کشور است. بنابراین در صورت پیروزی در انتخابات اصلاح و بازنگری این قانون را در اولویت برنامه های خود قرار خواهد داد.

بر این اساس، هنوز سه ماه از عمر دولت چهاردهم نگذشته بود که رییس جمهور به دو وزارت خانه علوم و بهداشت دستور داد تا پیشنهاد خود برای اصلاح سهمیه های کنکور را به رییس جمهور ارائه دهند. در نتیجه سال گذشته کارگروه اصلاح سهمیه ها در وزارت علوم تشکیل شد و بنابر اعلام معاونین آموزشی دو وزارت علوم و بهداشت به ایسنا، پیشنهاد اصلاحی و نهایی سهمیه ها به رییس دولت ارسال شده و منتظر تصمیم مسئولان تصمیم گیر در این زمینه هستیم.

*چهار سهمیه جنجالی

1- سهمیه ایثارگران بالای 25 درصد: این سهمیه به جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنها، همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثر و آزادگان و همسر و فرزندان آنها تعلق می گیرد. در مورد نحوه اعمال این سهمیه می توان گفت که رتبه کشوری داوطلبان دارنده سهمیه ایثارگری 25 درصد، تقسیم بر 20 تا 40 می شود.

2- سهمیه ایثارگران: این سهمیه به جانبازان زیر 25 درصد و همسر و فرزندان آنها و نیز همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل 6 ماه حضور داوطلبانه در جبهه اختصاص دارد. تأثیر این سهمیه بسیار کمتر از سهمیه 25 درصدی است، به نحوی که رتبه کشوری داوطلبان دارای سهمیه پنج درصدی تقسیم بر 2 تا 5 می شود.

3- سهمیه رزمندگان: این سهمیه به رزمندگان بسیجی، رزمندگان ستاد کل نیروهای مسلح و جهادگران جهاد کشاورزی با شرط اینکه حداقل 6 ماه سابقه حضور داوطلبانه در جبهه را داشته باشند، تعلق می گیرد. دسته دومی که شامل سهمیه رزمندگان می شوند، داوطلبانی هستند که بیش از 6 ماه در زمان جنگ به صورت داوطلبانه تحت عنوان سرباز یا نیروی کادری خدمت کرده اند. برای این دسته افراد رتبه کشوری بر عدد 15 تقسیم می شود.

4-سهمیه مناطق: طبق مصوبه جلسه 904 شورای عالی انقلاب فرهنگی شرکت کنندگان متقاضی سهمیه مناطق در آزمون سراسری با توجه به ملاک های مشخص، جزو یکی از سهمیه های مناطق 1 ،2 و 3 محسوب می شوند و این مورد در کارنامه نتیجه اوّلیه آنان لحاظ می شود.

- برای متقاضیان نظام آموزشی جدید 3-3-6 ،بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان (پایه دهم تا دوازدهم).

- برای متقاضیان نظام ترمی - واحدی و سالی - واحدی آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی دوره پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان.

- برای متقاضیان نظام قدیم آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان یا هنرستان.

- در صورتی که بخش محل اخذ مدرک تحصیلی متقاضیان سهمیه مناطق، متفاوت باشد، سهمیه متقاضی، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی منطقه مرفه تر (حتی یک سال از سه سال) تعیین می شود.

- متقاضیانی که حداقل دو سال از سه سال آخر تحصیل دوره متوسطه خود را در خارج از کشور گذرانده باشند، جزو سهمیه منطقه 2 محسوب می شوند.

- سهمیه مناطق برای متقاضیان طلبه سطح یک حوزه های علمیه، بر اساس بخش محل اخذ مدرک سه سال آخر سطح یک حوزه تعیین می شود. در صورت تفاوت بخش این سه منطقه، سهمیه بر اساس بخش منطقه مرفه تر (مطابق سایر متقاضیان) لحاظ می شود.

- همه متقاضیان معلول (بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، اعصاب و روان و تکاملی رشد اوتیسم) جزو سهمیه منطقه 3 محسوب می شوند.

بر اساس قوانین فوق:

1 -بیست و پنج درصد (25) درصد از ظرفیت هر کدرشته محل به همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثران ، آزادگان و همسر و فرزندان آنان ، جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان اختصاص دارد(سهمیه ایثارگران 25 درصد ظرفیت).

2 -پنج درصد (5) درصد از ظرفیت هر کدرشته محل نیز به جانبازان زیر 25 درصد و همسر و فرزندان آنان و همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه اختصاص دارد(سهمیه ایثارگران 5 درصد ظرفیت).

طبق تبصره بند الف ماده 90 قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در صورتی که سهمیه 25 درصدی ایثارگران را متقاضیان مشمول سهمیه فوق تکمیل نکنند، ظرفیت خالی مانده آن، ابتدا به مشمولین سهمیه 5 درصدی ایثارگران که شرایط و حدنصاب الزم را داشته باشند، اختصاص می یابد و اگر باز هم این ظرفیت خالی ماند، باقی مانده آن به متقاضیان سهمیه آزاد اختصاص می یابد.

مطابق ماده 6 آیین نامه اجرایی ماده (70) قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوبه جلسه 12 مرداد 1401 هیئت وزیران، مشمولین سهمیه پنج درصدی، ابتدا، همانند سایر متقاضیان، در سهمیه مناطق و آزاد گزینش می شوند و در صورت قبول نشدن، با شرایط ایثارگران در سهمیه ایثارگر 5 درصد و سپس در خالی مانده ظرفیت سهمیه ایثارگران 25 درصد گزینش می شوند.

بر اساس قوانین مذکور، حدنصاب نمره ایثارگران (اعم از ایثارگران مشمول ظرفیت 25 درصدی یا 5 درصدی) 70 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل، و حدنصاب نمره رزمندگان 75 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل است.

بر اساس ماده 3 آیین نامه اجرایی ماده 70 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب جلسه به تاریخ 12/05/1401 هیئت وزیران مشمولین استفاده از سهمیه صرفاً یک بار در هر مقطع آزمون سراسری و تحصیلات تکمیلی می توانند در دوره روزانه دانشگاه های دولتی از سهمیه استفاده نمایند. چنانچه پس از قبولی و ثبت نام در رشته محل مذکور از ادامه تحصیل انصراف دهند و یا ثبت نام کنند، مجدداً حق استفاده از سهمیه را در آن مقطع تحصیلی ندارند.

استفاده مجدد مشمولان پذیرفته شده در هر مقطع در آزمون های سراسری و تحصیلات تکمیلی در دوره های نوبت دوم، پیام نور، غیرانتفاعی، پردیس خودگردان، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر دوره های شهریه پرداز از سهمیه مشمولین این آیین نامه در صورت انصراف از تحصیل علاوه بر ماده 3 این آیین نامه حداکثر تا یکبار دیگر بلامانع است.

با توجه به موارد فوق، متقاضیان آزمون سراسری سال 1404 که از سهمیه ایثارگران استفاده کرده و در آزمون های سال 1403 یا قبل از آن در دوره روزانه یا رشته های فرهنگیان و یا مناطق محروم پذیرفته شده و در رشته قبولی خود ثبت نام نکرده یا از رشته قبولی خود انصراف داده اند، سهمیه ایثارگران برای آنان فقط در دوره های غیر از روزانه لحاظ و گزینش می شوند و متقاضیانی که دارای یکبار قبولی در دوره های غیر از روزانه (روزانه ـ غیردولتی، نوبت دوم، پیام نور، غیرانتفاعی، پردیس خودگردان، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر دوره های شهریه پرداز) هستند و در رشته قبولی خود ثبت نام نکرده یا از رشته قبولی خود انصراف داده اند، می توانند یکبار دیگر از سهمیه ایثارگران در دوره های اعم از روزانه و غیر از روزانه استفاده کنند.

متقاضیانی که با استفاده از سهمیه ایثارگران حداقل دو بار در دوره های غیر از روزانه پذیرفته شده اند و یا در رشته قبولی دوره های روزانه یا غیر از روزانه فارغ التحصیل شده اند، امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران را ندارند. پذیرفته شدگانی که قبلا با استفاده از سهمیه ایثارگران در رشته ای قبول شده اند، اگر در آن رشته تحصیل نموده و فارغ التحصیل شوند، به هیچ وجه امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران را ندارند.

به گزارش ایسنا، اگرچه دولت چهاردهم در پاسخ به مطالبه جامعه و تحقق شعار عدالت آموزشی با طرح پیشنهادی اصلاح سهمیه ها نور امیدی در دل هزاران داوطلب کنکور و خانواده های آنها ایجاد کرد تا شاید ورود به دانشگاه ها بر اساس شایستگی علمی اتفاق بیفتد؛ اما به نظر می رسد رسیدن به تصمیم نهایی و اجرایی شدن قانونی جدید در این زمینه آسان نخواهد بود و فراز و نشیب های زیادی به همراه خواهد داشت؛ اینکه چرا که ما یک نهاد تصمیم گیر در این زمینه نداریم و شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی به عنوان متولیان این قانون باید عزمی جدی برای اصلاح این قانون داشته باشند، سؤالی است که در بین داوطلبان و خانواده های آنها مطرح می شود.

با مطرح شدن طرح فوق اینگونه خواهد بود سهمیه هایی که لایحه مجلس را دارند، باید برای تصویب به مجلس ارجاع شوند و سهمیه هایی که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارند، باید در این شورا مورد بررسی قرار بگیرند و شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی توانند مصوبات مجلس را نقض کنند. به همین جهت این پاس کاری ها در اصلاح سهمیه های ورود به دانشگاه ها که از نیم قرن پیش بر نظام آموزش عالی کشور وارد شده است، امیدواری برای وجود یک انگیزه جدی بین مسئولان برای تعیین تکلیف همیشگی این موضوع را بسیار کمرنگ کرده است و حال آنکه خانواده ها و داوطلبان چشم انتظار دولت و مسئولان برای انجام یک اقدام عملی و قاطعانه برای تعیین تکلیف بحث چالش برانگیز سهمیه ها هستند.