با حمله تجاوزکارانه اسراییل به ایران و انتشار خبرهایی از تهدیدهای امنیتی، بازار دچار واکنش هایی شد که بیشتر از جنس روانی بودند تا واقعی و برخی قفسه های فروشگاه ها خالی شدند، نه به خاطر کمبود، بلکه به دلیل ترس که باید بیاموزیم در لحظه های بحرانی چگونه منطقی مصرف و مدیریت بحران کنیم؟ آیا تهدید واقعی از مرزهاست یا از الگوهای رفتاری ما در مواجهه با بحران؟

در کمتر از چند ساعت پس از تجاوز مستقیم اسراییل به خاک ایران، فروشگاه ها شاهد صف هایی بودند که بیشتر از آنکه نشانه نیاز واقعی مردم به کالاهای اساسی باشد، بازتابی از نگرانی عمیق تر درون جامعه بود؛ بی اعتمادی به نظام تأمین کالا و ترسی جمعی که هنوز به درستی مهار نشده است.

گرچه اتفاق نظامی می تواند در لحظه ای جامعه را در شوک فرو ببرد، اما مسأله اینجاست که موج بعدی از خود تهدید نظامی خطرناک تر است و موج روانی ناشی از ترس همان نقطه ای ست که بحران نه در انبارها، بلکه در ذهن ها شکل می گیرد.

غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، با رد وجود هرگونه کمبود واقعی در بازار، تأکید کرده است که مسأله روغن و برخی اقلام، ناشی از تأخیر در تصمیم گیری درباره ارزش افزوده بوده و نه مشکل در تأمین کالا.

او در گفت وگو با شبکه خبر تصریح کرد: مشکلی در موجودی کالا نداریم. انتظار برای تعیین تکلیف ارزش افزوده منجر به اختلال مقطعی در توزیع شده بود که اکنون رفع شده است.

رضا کنگری، رییس اتحادیه بنکداران مواد غذایی نیز در گفت وگو با ایسنا گفت: چهار بازدید میدانی داشتم. در عمده فروشی ها همه چیز تحت کنترل است. کالا به وفور هست و هیچ کمبودی وجود ندارد.

این سخنان زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم بخش مهمی از بحران ها در کشورهای مختلف، نه به خاطر نبود کالا بلکه به دلیل ایجاد تقاضای ساختگی از سوی مصرف کنندگان در زمان اضطراب شکل می گیرد.

بنابر گزارش ایسنا، تجربه کرونا، ناآرامی های سیاسی و حتی حوادث طبیعی در کشور نشان داده اند که ما بیش از آنکه با بحران ها مواجه شویم، از درون با خودمان وارد جنگ می شویم. خرید چند بسته بیشتر ماکارونی، ذخیره چند کیسه برنج یا تهیه 10 بطری روغن، اگرچه در ظاهر اقدامی احتیاطی است، اما در عمل جامعه را در معرض شوک های قیمتی، نوسان در توزیع و فشار روانی بر اقشار کم درآمد قرار می دهد.

این احتکار خانگی، که از دل ترس و بی اطمینانی می جوشد، حتی می تواند بزرگ ترین شبکه های توزیع را هم از توازن خارج کند. ما وقتی خریدی خارج از الگوی مصرف طبیعی انجام می دهیم، در واقع تقاضایی مصنوعی ایجاد می کنیم که سامانه بازار برای آن طراحی نشده است. به زبان ساده، بازار را خودمان به زانو درمی آوریم.

اولین نکته، در مدیریت اقتصاد خانواده در شرایط اقتصادی بررسی و برآورد مواد غذایی موجود در خانه (در یخچال، فریزر، کابینت ها و کمدها) است، میزان گوشت و مرغ، برنج و حبوبات و سبزی و صیفی و روغن و شکر و مرغ و تخم مرغ است، تجارب مدیر خانواده که معمولا زنان و مادران هستند و یک برآورد دقیق از موجودی ها، مدت زمان مصرف، زمان تامین مجدد در شرایط خاص را معین می کند.

دومین نکنه؛ برآورد دقیق از پس انداز و موجودی حساب بانکی و بودجه بندی برای خرید کالاهای ضروری خوراکی است؛ اینکه نیازهای خانواده را اولویت بندی کنیم و برخی از برنامه های غیرضروری را از اولویت خارج کنیم و با رویکرد شرایط جنگ سهم خرید مایحتاج خوراکی خانواده را افزایش دهیم.

سومین نکته؛ برنامه ریزی دقیق برای تغییر الگوی مصرف بر مبنای شرایط خاص جنگی است، یعنی علاوه بر تامین برنامه ریزی شده نیازهای بدن (پروتیین و ویتامین و ...) شیوه پخت و پز، شیوه نگهداری مواد، برنامه غذایی سرد و گرم، صرفه جویی و قناعت را در دستور کار قرار دهیم.

چهارمین نکته؛ شیوه خرید اقلام مورد نیاز از فروشگاه است، اینکه اگر فروشگاه های خرد نزدیک محلی به دلیل شرایط جنگی بسته هستند، از فروشگاه های زنجیره ای در یک زمان مشخص برنامه ریزی شده خرید کنیم، البته ترجیحا فهرست نیازها و مصرف عادی و شرایط خاص و تخمین زمان نیاز مصرف را (مثلا برای 2 هفته) تنظیم کنیم، این روش مانع از هیجان زدگی عمومی برای خرید مازاد مصرف می شود.

نکته پنجم؛ نقش تولیدکنندگان و تامین کنندگان و توزیع کنندگان و فروشندگان است، جهاد دقیقا در همین بخش است که جهاد کشاورزی عنوان می شود، اگر چه جنبه اقتصادی این بخش مهم است، اما در شرایط جنگی خاص، انصاف عامل اصلی و اثربخش برای گام های قدرتمند به سوی پیروزی است.

اینکه از کشاورز، دامدار، صیاد و تولیدکننده گرفته تا نانوا و قصاب و سبزی فروش و عرضه کننده محصولات غذایی در میدان بمانند تا چرخ تولید و توزیع و فروش محصولات کشاورزی از حرکت نایستند یعنی جهاد، اینکه فروشندگان شرط انصاف را در فروش و سود، رعایت کنند چرا که در روزهای اول این بحران، دلیل شلوغی نانوایی ها و کمبود این محصول تعطیلی چند واحد به دلیل ترک آن واحد صنفی توسط نانوا بوده و همین مسئله شرایط تامین و توزیع نان را با بحران مواجه کرده بود.

در شرایط بحرانی که از تجاوز اسراییل غاصب سرچشمه می گیرد مدیریت بحران و اتحاد دسته جمعی کلید اصلی برای عبور از این شرایط است.