به نظر می رسد که غرب، مکانیسم ماشه را در ادامه جنگ 12 روزه دید. به دو معنا؛ تمدید در ازای امتیازهای بزرگ که می توانست بخشی از اهداف جنگ باشد و اجرای ماشه با چند هدف؛ ناآرامی در ایران و بستر فصل هفتی درست کردن برای حمله اسراییل. به این ترتیب غرب از مکانیسم ماشه رسیدن به اهداف جنگ را دنبال می کرد؛ دستیابی به مواد و حالا آشوب داخلی. دو هدفی که در جنگ ناکام ماند.

نگاه ایران به تمدید ماشه از جنس رئال پالتیک و موازنه قدرت بود. در نگاه ایران، هر لحظه احتمال جنگ مجدد وجود دارد و پیشنهادهای اروپا هم نه برای یک توافق منصفانه که در راستای توافق به نفع اسراییل بود؛ نامتوازن و غیر متعادل؛ با عدم پایبندی به وعده ها که نمونه اش زدن زیر توافق قاهره بود. طبیعی است که موضع واقعی حاکمیت ایران با آنان که از اجرای ماشه خوشحال شدند، تفاوت دارد اما توافق تمدید ماشه با این شرایط حتما بدتر از اجرای خود ماشه بود؛ چرا که امتیازهایی را طلب می کرد که مخصوص یک توافق سیاسی با امتیاز رفع تحریم برای ایران بود نه تمدید 6 ماهه.

واقعیت این است که ادراک غرب درباره ایران دو بخش دارد؛ 1/ ضعف ایران و 2/ حرکت ایران به سمت برنامه تسلیحاتی. ادراک اول پیش زمینه امتیاز ندادن در جلوگیری از برنامه هسته ای ایران بود. این گونه گمان می کنند که با ترکیبی از فشار سیاسی و اقتصادی، در آستانه جنگ نگاه داشتن ایران و ناآرامی اجتماعی در نهایت بدون امتیاز، برنامه هسته ای ایران را مهار می کنند. ماشه را هم ذیل همین ادراک جلو بردند.

در سمت ایران، این درک به وجود آمد که امتیازهایی که غرب در ازای تمدید ماشه می خواهد در حد یک توافق سیاسی برای رفع تحریم است. چیزهای زیادی می خواستند بدون منافع بزرگ برای ایران. این پیشنهادها به صورت کلی برای عدم توافق بودند نه توافق.

در عین حال این جمع بندی در تهران وجود دارد که تمدید ماشه در ازای امتیازهای بزرگ، خطر جنگ را رفع نمی کند. در واقع هر دو حالت تمدید یا عدم تمدید به معنای پایان جنگ نیست. این جمع بندی هم در ایران به وجود آمده که با ادراک فعلی غرب، امکان امتیازهای بزرگ وجود ندارد و مذاکره شکل بده- بستان ندارد. و هزینه سازش واقعا بیشتر از مقاومت است.

 چه باید کرد؟

 در چنین شرایطی اکنون سوال این است که چه باید کرد؟ پاسخ آسانی نیست اما واقعیت این است که دو گروه برای «چه باید کرد»، تصمیم خود را گرفته اند؛ گروهی که در بیانیه جبهه اصلاحات متجلی هستند و راه را در نرمال سازی با آمریکا می دانند. مشکل بزرگ این گروه در این است که الان و در این لحظه نرمال سازی آمریکایی به معنای ایران بدون هسته ای و موشکی و منطقه ای است. ترامپ به وضوح از این معامله به عنوان «تسلیم بدون قید و شرط» نام می برد. این گروه همچنان در صحنه می مانند و به دنبال به هم زدن توازن اجتماعی پس از جنگ خواهند رفت. صدای بلند و ناامیدانه ای دارند و به جای این که بخشی از راه حل باشند، بخش بزرگی از مشکل هستند.

گروه دیگر اما فضای انتخابات 1403 را با قدرت بیشتری دنبال می کنند و ماشه را شاهد بینش درست خود می دانند و با قدرت بیشتری وارد کمپین 1407 می شوند. در این طیف، ادبیات از «پزشکیان شبیه بنی صدر تا پزشکیان تحت سلطه یا بی تفاوت به الیگارشی» یافت می شود. این گروه به دنبال ادامه برنامه هسته ای ایران ، خروج از NPT و برخی طرح های اجتماعی و فرهنگی و قطبیت سازی خواهند رفت که ممکن است در نهایت توازن اجتماعی را به شکل دیگری تغییر دهد.

راه درست به نظر من، عبور از این دوقطبی سیاسی است که از 92 شروع شده و همچنان هم ادامه دارد. گروه اول مشکل واقع بینی بین المللی و عدم درک ماهیت قدرت دارند و گروه دوم مسئله گزینه ایجابی و کارآمدی. راه حل جدید، راه حلی است که تجربه 97 تا 1400 را جلوی چشم بگذارد و راه متفاوت از این سه سال برود. امکان راه متفاوت وجود دارد؛ در سطح روابط بین الملل، چین و روسیه می توانند بخشی از تدابیر ایران باشند. گرچه این همکاری را نباید مطلق انگاشت و باید واقع بینانه شرق را تحلیل کرد. فرصت های واقعی در شرق قابل دستیابی است. در زمینه هسته ای هم راه منطقی، «در آستانه ماندن» است که مغایرتی با فتوای رهبری ندارد و در عین حال خلاف ادراک غرب درباره حرکت ایران به سمت سلاح هسته ای است.

 اصلاحات دولت

 در سطح دولت ، اصلاحات بزرگ لازم است. ادامه این روند دولت را ضعیف تر خواهد کرد. راه حل هم به خانه فرستادن کارمندان نیست بلکه تعیین تکلیف شرکت های دولتی، منتفع کردن مردم از بهینه استفاده کردن انرژی، اصلاح نظام بانکداری و کم کردن مداخله گری دولت است.  در غیر این صورت دولت رفته رفته ضعیف تر خواهد شد و کسری بودجه بیشتر. این اصلاحات البته باید سریع جمع بندی شود و با حوصله اجرا.

با این فرض اجرا نشود که دولت، مشکلات خود را با مردم حل کند بلکه از خود برای مردم هزینه کند و بوروکراسی اش را اصلاح کند.

اگر نسبت به نقش جامعه در ایستادگی ایران در جنگ 12 روزه جمع بندی وجود دارد، هر گونه راه حلی باید مبتنی بر حفظ این انسجام باقی بماند. چه اشکالی دارد که رییس جمهور در راستای کاهش هزینه ها، اقدامات روشنی در سطح شرکت های نیمه دولتی انجام دهد؟  مردم باید احساس کنند که دولت در کنار آن هاست. چه اشکالی دارد که در مالیات مشاغل کوچک تسامح بیشتری صورت گیرد؟ و اقدام هایی از این دست. دولت باید در سطح راهبردی و تاکتیکی به خود سخت بگیرد.

این راه حل هم می تواند کشور را برای شرایط جنگ احتمالی آماده نگاه دارد و یا احتمال جنگ را پایین آورد و هم می تواند ادراک غرب را درباره ایران تغییر دهد و دیپلماسی را آماده یک مذاکره واقعی رفع تحریم و نه تسلیم گونه کند. قابل انتظار است که در این میان اتفاق هایی در سطح جهان هم برای ما گشایش ایجاد کند و فرصت بسازد. از همین نمونه فشاری است که جامعه بین الملل به اسراییل وارد کرده است.

روزهای پیش رو بیش از هر چیز نیازمند کارآمدی، عدم قطبیت و استفاده از فرصت های جهانی است که می تواند ذیل بسته مقابله با ترامپ- نتانیاهو مورد توجه قرار گیرد.

خراسان