روند نزولی سرانه مصرف میوه در ایران حکایت از تعمیق تورم و کاهش دستمزد حقیقی دارد. با این وجود سرانه مصرفی اعلامی برای مصرف میوه در کشور با حقوق حداقل بگیران منطبق نیست. در واقع بسیاری از دهک های پایین از پس تامین میوه و سبزی مورد نیاز خود بر نمی آیند. در چنین فضایی شاهد رونق خریدوفروش میوه و سبزی های ضایعاتی به خصوص در ساعات پایانی روز هستیم. در این میان برخی مردم ناچار به خرید میوه ارزان اما پلاسیده هستند، روندی که به سود تولیدکننده و میوه فروش نیست؛ چراکه افزایش میزان ضایعات در واحدهای میوه فروشی حکایت از کم رونقی خریدوفروش در این بخش دارد.

سرانه مصرف میوه ایران در سال 2022 برابر 130.57 کیلوگرم به ازای هر نفر برآورد شده است. شاید بارها شنیده اید که ایران بیشترین سرانه مصرف میوه را در دنیا در اختیار دارد که گزاره ای اشتباه است. هرچند باید اقرار کرد که سرانه مصرف میوه در ایران نسبت به میانگین جهانی بالا است، بااین وجود بسیاری از کشورها در این شاخص از ما فراتر هستند. به خصوص آنکه سرانه مصرف میوه در ایران طی سال های اخیر کاهشی بوده است.

ایالات متحده یکی از کشورهایی است که بیشترین سرانه مصرف میوه را در اختیار دارد. سرانه مصرف میوه این کشور در سال 2022 برابر 191.59 کیلوگرم گزارش شده است. در میان کشورهایی که در همسایگی ایران قرار دارند، عمان و ترکیه نیز با ثبت سرانه به ترتیب برابر 152.31 و 142.24 کیلوگرمی، در این منطقه در رتبه بالا قرار گرفته اند.

همچنین اغلب کشورهای عربی منطقه سرانه مصرف میوه بالایی دارند. کمااینکه سرانه مصرف میوه در عربستان سعودی و قطر به ترتیب برابر 112.43 و 105.32 کیلوگرم برآورد شده است. سرانه مصرف چین و روسیه به عنوان اقتصادهای بزرگ دنیا نیز به ترتیب برابر 112.31 و 75.47 کیلوگرم در سال 2022 گزارش شده است. در همین حال باید تاکید کرد که سرانه مصرف میوه در اغلب کشورهای اروپایی نیز بالاتر از 100 کیلوگرم است. این عدد برای نروژ، ایتالیا، سوئد و آلمان به ترتیب برابر 136.27، 131.81، 104.81 و 97.73 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال 2022 گزارش شده است. درمجموع باید این طور ادعا کرد که سرانه مصرف میوه در کشورهای مختلف به شاخص های مختلفی ازجمله شرایط محیطی و همچنین شاخص های اقتصادی مرتبط است.

رصد آمار به روز سرانه مصرف میوه از منابع داخلی به دلیل محدودیت های آماری موجود، کار ساده ای نیست. بااین وجود با نگاه کلی به رصد اخبار آمار نه چندان دقیقی از سال 1401 به دست می آید. در این سال محمد مهدی برومندی وزیر وقت معاون وزیر جهاد کشاورزی، سرانه مصرف میوه کشور را برابر 150 کیلوگرم در سال عنوان کرد.

با توجه به شرایط تورمی حاکم بر اقتصاد ایران و همچنین عدم بازبینی مناسب نرخ دستمزد براساس تورم برای سالیان طولانی، انتظار می رود از سرانه مصرف میوه در کشور در حال حاضر کاسته شده باشد. کمااینکه براساس برآوردهای جهانی سرانه مصرف میوه ایران در سال 2022 برابر 130.57 کیلوگرم به ازای هر نفر گزارش شده است.

سرانه مصرف میوه در ایران از سال 2002 تا 2022 موید فراز و فرودهای بسیار در این بخش است. سرانه مصرف میوه در کشور ما در مقایسه با اغلب کشورها بالا است. این موضوع را می توان در ساختارهای فرهنگی، محیط زیستی و اقلیمی، جست وجو کرد. سرانه مصرف میوه کشور به سال 2008 برابر 164.42 کیلوگرم به ازای هر نفر بازمی گردد.

درهمین حال بیش ترین سرانه مصرف میوه در سال های موردبحث به دهه 80 شمسی بازمی گردد. گفتنی است در این سال ها نرخ تورم حاکم بر اقتصاد ایران براساس آمار بانک مرکزی کمتر از 20 درصد گزارش شده است. اما با شدت گرفتن نرخ تورم، عملا سرانه مصرف میوه نیز در کشور کاهشی شده است. این ادعا را می توان در سال های دهه 90 مشاهده کرد. در بازه زمانی موردبحث، کم ترین سرانه مصرف میوه کشور در سال 2017 و برابر 122.27 کیلوگرم گزارش شده است. از سال 2018 تاکنون که تورم حاکم بر اقتصاد ایران نیز بین 30 و 40 درصد گزارش شده نیز، سرانه مصرف میوه در محدوده 130 تا 140 کیلوگرم به ازای هر نفر در نوسان بوده است.

حداقل دستمزد کارگر مجرد بدون سابقه در سال 1404 برابر 13 میلیون و 490 هزار تومان گزارش شده است. حداقل دستمزد برای کارگر متاهل با یک فرزند نیز در سال جاری برابر 15 میلیون تومان است. حال این سوال جدی مطرح می شود که آیا آمار و ارقام سرانه مصرف میوه ایران برای کارگران و حداقل بگیران نیز صدق می کند؟

همان طور که پیش تر هم اشاره شد سرانه مصرف میوه در ایران در سال 2022 برابر 130.57 کیلوگرم برآورد شده است. چنانچه این رقم را در سال 1404 نیز ثابت بگیریم، یعنی هر فرد در هر ماه از سال حدود 10.8 کیلو گرم میوه مصرف می کند. به این ترتیب میزان مصرف یک خانواده 3 نفره ماهانه برابر 32.6 کیلوگرم خواهد بود. چنانچه میانگین بهای میوه به ازای هر کیلوگرم 100 هزار تومان برآورد شود، هزینه قیمت میوه مصرفی خانوار 3 نفره ماهانه برابر 3 میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. بنابراین هزینه میوه حدود 21درصد از حداقل دستمزد یک کارگر متاهل با یک فرزند را به خود اختصاص می دهد. طبعا صرف چنین سهمی از درآمد خانوارهای کارگری به میوه، منطقی نیست. بنابراین باید این طور ادعا کرد که هرچند سرانه مصرف میوه در کشور براساس هر فرد محاسبه می شود، اما با نگاه کلی به دستمزد خانوارها، باید ادعا کرد که اکنون فاصله جدی میان میزان مصرف میوه در دهک های مختلف ایجاد شده است.

گشتی در بازار

خبرنگار دنیای اقتصاد برای بررسی شرایط خرید میوه توسط اقشار مختلف مردم، سری به بازار میوه و تره بار صادقیه زده است. بازاری بزرگ با قیمت های مصوب. بازارهای میوه و تره بار به قیمت پایین میوه در قیاس با مغازه های سطح شهر معروف هستند. اما این سال ها بهای خرید میوه به قدری افزایش داشته، که حتی خرید میوه و سبزی از تره بار هم برای بسیاری از افراد و خانوارها دیگر مقرون به صرفه نیست. در این میان شاهد رواج محصولات مانده یا ته باری با قیمت ارزان هستیم. فروش میوه های ته باری از قدیم به خصوص در اواخر شب رواج داشته است. این پدیده در سایر کشورها نیز جریان دارد، یعنی با افت کیفیت از قیمت فروش آن محصول کاسته خواهد شد. اما آنچه که در این میان قابل تذکر و توجه است، روند رو به رشد متقاضیان خرید میوه های ته باری است.

فروشنده ای که پشت صندوق یکی از غرفه های میدان میوه وتره بار صادقیه کار می کند، در پاسخ به خبرنگار دنیای اقتصاد می گوید: فروش ارزان تر میوه های مانده و لک دار و حتی خراب با قیمت پایین تر از گذشته مرسوم بوده است. همواره غرفه های تره بار میوه های مانده را آخر شب برای فروش می گذاشتند. اما آن چیزی که تغییر کرده، افزایش مشتریان برای خرید این محصولات است. در این سال های اخیر مشتریان میوه و سبزیجات ارزان تر بیشتر شده اند. همه قشری هم هستند. جوان و مسن. اما متقاضیان خرید این محصولات در میان افراد مسن بیشتر شده اند. افرادی که گویی بازنشسته هستند و مستمری بگیرند.

وی می گوید: بخشی از محصولی که ناچاریم با قیمت پایین تر به فروش برسانیم را بچه های خودمان برمی دارند. یعنی این میوه نیز قابل استفاده است. به قولی همان ویتامین را برای بدن تامین می کند

از غرفه دار درباره ترکیب جنسیتی مشتریان میوه های ارزان مانده می پرسم، می گوید: زنان بیشتر به سراغ این محصولات ارزان و مانده می آیند. حالا یا تنها سرپرست خانواده هستند. یا شاید هم برای مردان خرید این محصولات سخت تر است. درباره ساعت عرضه این محصولات که می پرسم، می گوید: ما از صبح میوه و سبزی مانده یا لک داری که از شب گذشته مانده است، داریم. از همین اول صبح هم مشتری دارند. اما معمولا ساعات پایانی هر روز عده قابل توجهی با هدف خرید این محصولات ارزان تر به میدان میوه و تره بار می آیند.

وی می گوید: قیمت میوه در این سال ها گران شده است. خیلی گران. بارها شده مشتریان از قیمتی که به آنها اعلام می کنیم، تعجب می کنند. ساعتی نیست که موضوع قیمت به مساله موردبحث در میان مشتریان تبدیل نشود. ما هم کارگریم. قیمت میوه با این درآمدهایی که ما داریم، واقعا گران است. این غرفه دار می افزاید: روند کاهشی خرید مردم از میوه وتره بار برای ما که سال هاست در این صنف مشغول فعالیت هستیم، روشن و واضح است. خریدهای عمده کم شده است. در چنین فضایی بار بیشتری روی دستمان می ماند و خراب می شود. یعنی کاهش قدرت خرید مردم به زیان میوه فروشان تمام می شود.

خرید از سر اجبار

با خانمی که به قصد خرید میوه ارزان آمده، صحبت می کنم، می گوید: ما آبرو داریم. دستمان تنگ است اما جلوی دیگران دراز نیست. من نان آور خانواده ام هستم. دو بچه کوچک دارم. ناچارم میوه ارزان بخرم. زن ادامه می دهد: میوه نوبرانه که می آید ما باید چند هفته بیشتر صبر کنیم تا قیمت ها پایین بیاید. قدیم ها این طور نبود. این قدر فاصله طبقاتی نبود. همه در یک حدی داشتیم. زیاد نبود، اما شبیه هم بودیم. اما در این سال ها فاصله طبقاتی شدت گرفته است. بچه ها می بینند و دلشان می خواهد.

خانم مسنی مشغول سوا کردن بامیه ها از سبد ارزان ترها است. از او درباره این خرید و کیفیت محصولاتی که انتخاب می کند، می پرسم. پاسخ می دهد: اگر سوا کنی، همین بامیه ها نیز از کیفیت خوبی برخوردارند. بامیه که خورشت می شود و معلوم نیست لک دارد یا نه. من ندار نیستم. اما زن باید بلد باشد زندگی را بچرخاند. سبزیجات را می توانی از همین محصولات مانده انتخاب کنی، هزینه خریدت نصف می شود. من نوه دارم. عیال واریم. با همین کارها هزینه های زندگی را مدیریت می کنم. این روزها چاره ای جز همین روش ها برای سرخ کردن صورتمان نداریم. از من میشنوی گوجه، بامیه، کدو و بادمجان و کلا مایحتاج سبزیجات را به روز از همین سبدهای لک دار بخر.

اسداله کارگر، رییس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران در گفت وگو با دنیای اقتصاد در ارزیابی میزان مصرف میوه در کشور گفت: روند کاهشی مصرف میوه و سبزی از سوی مردم به سادگی قابل رصد است. روند رو به رشد تورم حاکم بر اقتصاد ایران در سال های گذشته و عدم متناسب سازی حقوق افراد با این تورم برای دوره های زمانی طولانی، مهم ترین عامل افت تقاضا برای خرید مصرف میوه است.

وی افزود: مردم از روند رو به رشد قیمت میوه گلایه دارند. درحالی که کشاورز، باغدار، عمده فروش و میوه فروشان خرد نیز از این شرایط گلایه مند هستند. روند روزافزون قیمت میوه به نفع هیچ گروهی از زنجیره تولید تا مصرف میوه نیست. در سال های اخیر بسیاری از میوه فروشان از شرایط رو به رشد قیمت میوه متضرر شده اند. اما باید پذیرفت که بهای میوه نیز تابعی از تورم است.

کارگر گفت: روند رو به رشد بهای میوه بسیار بیشتر از سایر محصولات به چشم خانوارها می آید. چراکه قیمت این محصولات هفتگی توسط افراد رصد می شود. به علاوه آنکه میوه و سبزی مصرف روزانه دارند. این فعال صنفی گفت: روند رو به رشد بهای میوه به کاهش هدررفت میوه توسط مردم منجر شده است. در سال های اخیر از حجم خرید میوه و سبزی از سوی مردم کاسته شده است. همین خرید محدود در تعداد دفعات زیاد به کاهش هدررفت میوه و سبزی منجر می شود.

کارگر گفت: رشد قیمت میوه به زیان میوه فروشان نیز است. موز میوه ای با ضایعات قابل توجه برای میوه فروشان است. زمانی هر موز ضایعاتی به منزله خسارت 5 هزار تومانی برای فروشنده بود. اما اکنون قیمت موز به قدری بالا رفته، که هدر رفت یک موز بزرگ به منزله تحمیل خسارت 40 هزار تومانی است. در چنین شرایطی میوه فروشان ضایعات را در ساعات پایانی روز با قیمت ارزان تر عرضه می کنند. درواقع فروشنده هم ناچار است محصول مانده را با هر قیمتی به فروش برساند تا از زیان خود بکاهد. وی افزود: در گذشته کمتر کسی برای خرید میوه و سبزی مانده، می آمد، اما این سال ها مشتریان میوه ضایعاتی نیز بیشتر شده اند. البته همین موضوع تاثیر بسزایی بر بهبود سبد غذایی خانوار دارد.