به نقل از فرادید، تاریخ شاهد موج های گوناگونی از علاقه به مصر بوده است، اما تا قرن نوزدهم، دانشمندان از تکرار نمادها و الگوهای فراوان در هر یافته جدید، از بناهای باشکوه تا مبلمان، کوزه های کانوپی و قطعات پاپیروس سردرگم بودند. این زبان تصویری اسرارآمیز که به نام هیروگلیف شناخته می شود، کلید فهم اسرار جهان باستان بود، اما هیچ راهی برای درک آن وجود نداشت.

سنگ روزتا

پس از اینکه مصرشناسان رمز هیروگلیف ها را گشودند، توانستند وارد دنیایی شوند که فراعنه بزرگ در آن جنگ ها را اداره می کردند، قوانین وضع می کردند و از زندگی پس از مرگ سخن می گفتند. رسیدها و اُستراکون ها (قطعات سنگ یا سفال نوشته دار) حتی نگاهی به زندگی روزمره، از معاملات تجاری گرفته تا خدمات ارائه شده و دلخوری های شخصی، ارائه می دهند.

اما هیروگلیف دقیقا چیست و آیا برای تفسیر این متون باستانی باید دانشمند بود؟

دانشمندان کلاسیک همواره فرض می کردند هیروگلیف ها ایدئوگرافیک هستند، یعنی نمادها نمایانگر یک کلمه یا مفهوم هستند. اگرچه این فرض همواره درست است، پیشرفت بزرگ شامپولیون در سال 1822 کشف این بود که هیروگلیف ها می توانند صوتی هم باشند، یعنی نمایانگر صداهایی مانند حروف الفباهای مدرن باشند. گاهی یک نماد هیروگلیف، بسته به زمینه می تواند هم به عنوان نماد صدا و هم تصویر استفاده شود.

جزییات نقش برجسته در معبد لوکسور، مصر

در مجموع 24 صدا وجود دارد که می توان با هیروگلیف ها نوشت. برای نمونه، جوجه بلدرچین نمایانگر صدای ew (ای یو) یا u (یو) است، در حالی که یک طناب نشان دهنده صدای ch (چ) می باشد. برخی نشانه ها راحت تر با حروف الفبای رومی مطابقت دارند، مانند یک پا برای حرف ب ، مار شاخ دار برای ف یا جغد برای م .

وقتی به نشانه هایی می رسیم که صداهای طولانی تر را نشان می دهند، کار پیچیده تر می شود. برای نمونه، سوسک کمابیش با صدای kheper (کپر، خپر) مطابقت داشت و بیشتر برای نوشتن عبارت شدن استفاده می شد. سر و گردن سگ صدای وِسِر را نشان می دهد و در کلماتی مانند قدرتمند یا واژه های مرتبط به کار می رفته است.

در مجموع، خطاط های مصری باید نزدیک 750 علامت را حفظ می کردند. در مواردی که یک علامت کل یک کلمه را نشان می دهد، این نکته با یک خط کوچک زیر علامت به خواننده اطلاع داده می شد. یک نماد دایره ای می توانست هم خورشید و هم روز را نشان دهد و چندتاییِ آن به معنای چند روز بود. واژه خدا با یک پرچم نوشته می شد، شییی که مصریان باستان به عنوان علامت معبد خدا می شناختند.

جزییات ستون سنگی فلامینیو رامسس دوم از هلیوپولیس با یک هیروگلیف اردک و پسر در مرکز

مانند بیشتر نویسندگان، کاتبان مصری نیز با بازی های زبانی آشنایی داشتند. برای نمونه، واژه ای به معنی اردک شبیه کلمه پسر بود، بنابراین گاهی تصویر یک اردک به عنوان نشانه ای برای پسر به کار می رفت. در یکی از نمونه های حجاری شده در معبد کارناک در الاقصر، ترکیب نمادهای خورشید و اردک به معنای پسر خدای خورشید رع یا پسر رع است، نامی رایج برای فراعنه مصری که بیانگر مقام الهی آن ها بود.

حتی وقتی آماده تشخیص برخی کلمات هستید، نگاه کردن به انبوهی از هیروگلیف ها می تواند دلهره آور باشد. اگرچه نشانه ها همواره به خوبی در ستون های مشخص مرتب شده اند، نباید آن ها را مانند زبان انگلیسی از چپ به راست بخوانید.

هیروگلیف ها مثل خط عربی همواره از راست به چپ خوانده می شوند، اگرچه این وضع می تواند گاهی متفاوت باشد. خوشبختانه خطاط ها راهنمایی هایی برای تعیین جهت نشان ها گذاشته اند: کلید کار اینست که به سرهای تصاویر انسان ها و حیوانات نگاه کنید، چون آن ها همیشه به سمت آغاز متن قرار دارند.

جزییات نقاشی دیواری در مقبره نفرتاری در دره ملکه ها، تبس که شخصیت ها را در حال نگاه کردن به یک جهت نشان می دهد

کارتوش (cartouche) یک قاب بیضی شکل است که بخش هایی از متن را احاطه می کند و گاهی با رنگ آن نیز مشخص می شود. این قاب برای درج نام سلطنتی به کار می رفته و مصریان باستان معتقد بودند این کارتوش به شکل یک مانع جادویی محافظ پیرامون موجود الهی عمل می کند و از هر انرژی شرّی جلوگیری می کند.

وقتی توماس یانگ در حال بررسی روش خواندن هیروگلیف ها بود، حتی مشخص نبود یک واژه کجا به پایان می رسد و دیگری از کجا شروع می شود، به جز واژگانی که در کارتوش قرار داشتند. این ابزار به یانگ اجازه داد نام بطلمیوس را در متن های یونانی باستان و مصری پیدا کند و شروع به اختصاص دادن ارزش های صوتی به آن نمادها کند. شامپولیون برپایه همین بنیاد کار کرد و کارتوشِ بطلمیوس را با کارتوش دیگری متعلق به کلئوپاترا مقایسه و استناد کرد.

جزییات نقش برجسته در مقبره توتمس سوم در معبد یادبود حتشپسوت، دیرالبحری که هیروگلیف ها و کارتوش ها را نشان می دهد

صنعتگران مصری به آرایش زیبا و منظم هیروگلیف های سبک دار در معابد و مقبره ها، چه به نقاشی دیواری و چه نقش برجسته، افتخار زیادی می کردند. این دقت و مراقبت منجر به تصاویری زیبا میشد که شایسته یک فرمانروای الهی بود، اما برای امور روزمره پرهزینه و غیرعملی بود. کاتبان که مسئول مکاتبات شخصی، اسناد قانونی، رسیدها یا سوابق اداری بودند، نسخه ای از هیروگلیف ها را توسعه دادند که بتوان آن را سریع نوشت. این سیستم نوشتاری شکسته و سریع که همواره با جوهر و قلم نی روی پاپیروس یا استراکا نوشته می شد، به نام خط هیراتیک شناخته می شد.

این نوشته های غیررسمی، نگاهی کم نظیر به زندگی روزمره مصری هایی ارائه می دهند که مقام سلطنتی نداشتند و در برخی موارد، کلمات یا داستان های تخیلی را نیز ثبت کرده اند. داستان سینوهه از جمله این آثار است و از پنج نسخه پاپیروس و 30 نسخه اوستراکا به ما رسیده است. این اثر یکی از شاهکارهای ادبی مصر باستان و روایتگر داستان مأموری است که از مصر فرار می کند، در نبرد با شورشیان پیروز می شود و در سن پیری بازمی گردد.

پاپیروس هیراتیکی از مصر باستان که سندی اداری یا مراحل کاری را نشان می دهد

اگرچه شاید این داستان ساختگی باشد، اما بررسی موضوعاتی مانند هویت، وفاداری، نظم و آشوب، ما را با اخلاقیات و دغدغه های مصریان باستان آشنا می کند.