به نقل از فرادید ، نزدیک به ده هزار سال پیش، بسیار پیش از پیدایش شهرها، جامعه ای در قلب آناتولی در حال آزمودن شیوه های تازه برای سازمان دهی فضاهای زیستی بود. کاوش های باستان شناسی در تپه ی کان هاسان 3 در استان قرامان ترکیه منجر به کشف یکی از قدیمی ترین خیابان های شناخته شده عصر نوسنگی شده است؛ خیابانی که قدمتش نزدیک 9750 سال برآورد شده و در نتیجه، نزدیک 750 سال پیش از شهر مشهور چاتال هویوک ساخته شده است.

این کاوش ها با نظارت وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه و در چارچوب پروژه میراثی برای آینده و به سرپرستی دکتر عدنان بایسال از دانشگاه آنکارا انجام می شود. تیم او گذرگاهی میان دو خانه را شناسایی کرده که گواه تلاشی آگاهانه برای ایجاد فضایی عمومی یا کارکردی است؛ چیزی که در آناتولی عصر نوسنگی به ندرت دیده می شود.

بایسال می گوید: این کشف شگفت انگیز است. در حالی که چاتال هویوک خانه هایی فشرده و بدون خیابان داشت، کان هاسان 3 چشم انداز معماری متفاوتی دارد. این فاصله ها میان خانه ها می توانست گذرگاه، مسیر محافظتی برای دام ها یا حتی شکل اولیه ی خیابان باشد. به هر روی، دیدن چنین سازمان فضایی در این دوره بسیار نادر است.

افزون بر این، اجاق هایی یافت شده که چینش آن ها با نمونه های چاتال هویوک تفاوت دارد و نشانه تنوع فرهنگی میان جوامع نوسنگی آناتولی مرکزی است.

کان هاسان نه تنها یک تپه، بلکه مجموعه ای از سه تپه (کان هاسان 1.2 و 3) است که بیانگر سکونت پیوسته انسان از نوسنگی پیش از سفال تا عصر مفرغ و آهن است. این منطقه کوچک اما حاصلخیز، در طول هزاران سال میزبان جوامعی بوده که شاهد پیدایش کشاورزی، اهلی سازی حیوانات و معماری پایدار بودند.

به گفته بایسال، راز ماندگاری کان هاسان در منابع آبی فراوان و زمین های حاصلخیز آنست. در این محوطه استخوان های حیواناتی همچون گاو وحشی، ماهی و پرندگان آبزی یافت شده که نشان دهنده ی محیط تالابی و منابع غذایی غنی است. انتظار می رود بقایای گیاهی که هم اکنون در دست بررسی هستند، داده های بیشتری درباره کشاورزی اولیه منطقه فراهم کنند.

کشف فضایی شبیه خیابان در کان هاسان 3، باورهای دیرینه درباره سکونتگاه های نوسنگی را زیر سؤال می برد. خیابان ها نمادی از پیچیدگی اجتماعی و شهرسازی برنامه ریزی شده هستند و یافتن چنین عنصری نزدیک به ده هزار سال پیش، مرزهای زمانی این نوآوری ها را عقب می برد.

همچنین، مقایسه با چاتال هویوک که به دلیل خانه های فشرده و بی خیابانش مشهور است، نشان می دهد جوامع نوسنگی آناتولی یکدست نبودند و هرکدام راه حل های متفاوتی برای نیازهای روزمره مانند حرکت، حفاظت و تعامل اجتماعی آزموده اند.

کاوش ها همچنان ادامه دارد و پژوهشگران امیدوارند جزییات بیشتری از زندگی روزمره مردم نوسنگی در کان هاسان بدست آورند. هدف آن ها اینست که دریابند آیا این خیابان ها تنها کاربردی بوده اند یا ارزش نمادین و اجتماعی هم داشته اند.

بایسال توضیح می دهد: با بررسی دقیق معماری، ابزارها و بقایای محیطی، می توانیم چگونگی زندگی، کشاورزی و تعامل مردم با محیط را بازسازی کنیم. کان هاسان 3 به ما اجازه می دهد تصویری منحصربه فرد از زندگی نوسنگی ببینیم؛ تصویری متفاوت از چاتال هویوک اما به همان اندازه مهم برای فهم گذشته مشترک بشریت.

کان هاسان 3 با تاریخ ژرف و آثار شگفت انگیزش، در حال به رسمیت شناخته شدن به عنوان یک گنجینه در آناتولی است؛ جایی که نخستین آزمون ها در زمینه ی برنامه ریزی اجتماعی، کشاورزی و سازمان دهی سکونتگاه ها نزدیک به ده هزار سال پیش آغاز شد.