به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد در ماه های اخیر قیمت نان در نانوایی های یارانه ای و آزادپز مناطق مختلف کشور افزایش یافته است.

چندی پیش معاون اقتصادی استانداری تهران از افزایش قیمت نان در تهران و بعضی شهرستان های متصل خبر داد. براساس مصوبه اخیر، قیمت نان در تهران 52 درصد افزایش یافت و در شهرستان های متصل هم تا 4.2 درصد رشد داشته است.

رشد قیمت نان تنها مربوط به تهران نیست و در استان های دیگر هم قیمت نان افزایش یافته است. این رشد قیمتی در حالی است که بخش بزرگی از مردم از گرانی نان و نانوایان از ارزانی آن گلایه دارند. در میان بحث های قیمتی، عموما کیفیت و سلامت نان نیز به فراموشی سپرده می شود.

نان در فرهنگ ما جایگاه ممتازی دارد، نان قوت غالب بخش بزرگی از مردم در طول سالیان بوده است. از این رو سخن گفتن از نان ساده نیست. کمااینکه اصلاح فرآیند تولید، فروش، ارتقا کیفیت و اصلاح قیمت نان نیز پیچیدگی های بسیاری دارد.

پرده اول؛ نان گران

برای پرس وجو درباره قیمت نان به یک نانوایی آزادپز می روم. خانم میانسالی حیران است.. از او می پرسم چه شده؟ پاسخ می دهد: 3 نان سنگک خشخاشی را 150 هزار تومان خریده ام. روزهای تعطیل که فرزندانمان به خانه مان می آیند، نان سنگک کنجدی می خریم. امروز هم طبق روال هر هفته به این نانوایی آمدم و 3 نان خواستم. اما نانوا همان 3 نان همیشگی را 150 هزار تومان محاسبه کرد. اول گمان بردم اشتباه کرده اما می گوید نان گران شده است. آخر 3 نان 150 هزار تومان، مگر می شود؟ ما بازنشسته ایم. وقتی نان انقدر گران شده، با حقوق بازنشستگی چطور زندگی کنیم؟ این روزها اعتراض به گرانی نان در میان مردم قوت گرفته است. این گرانی در مناطق مختلف شهر متفاوت است. به بیانی هر منطقه ای کششی برای قیمت نان دارد. اما آنچه که میان مردم در اغلب نقاط شهر، مشترک است، اعتراض به قیمت نان است.

پرده دوم؛ نان ارزان

آن سوی ماجرای گرانی نان و اعتراض مردم به افزایش قیمت ها، نانوایانی هستند که از بهای پایین نان گلایه دارند. این گلایه در حالی است که نانوایی یکی از سخت ترین مشاغل محسوب می شود. ساعت ها کارکردن پای تنور گرم دشوار است. برای پرس وجو درباره قیمت نان و شغل نانوایی به یاد آقا سید می افتم. نانوایی که در محله پدربزرگم مغازه داشت. خوشرو و مهربان است، من را هم از قدیم می شناسد و اگر وقت داشته باشد، حرف برای گفتن زیاد دارد. به محله مهرآباد تهران می روم و با او صحبت می کنم. از قیمت نان می پرسم. از اینکه پخت نان برایتان می صرفد یا خیر؟

آقا سید می گوید: نان بربری ساده را با قیمت 10 هزار تومان به دست مشتری می دهم، اما نمی صرفد. قیمت واقعی همین نان پخته شده با آرد دولتی، 20 هزار تومان است. اگر شرایط به همین منوال باشد، ناچارم تا چند ماه آینده کرکره مغازه را پایین بکشم. امسال هزینه های کار به شدت بیشتر شده است. من مالک مغازه هستم و کرایه ای بابت آن پرداخت نمی کنم اما باز هم نمی صرفد. سال گذشته هزینه بیمه 2 نفر 3 میلیون و 200 هزار تومان بود. اما امسال ماهانه 9 میلیون تومان برای حق بیمه پرداخت می کنم.

نانوای خوش صحبت و قدیمی محل، فروش نان کنجدی را راهکاری برای تاب آوری در شرایط کنونی عنوان می کند و می افزاید: تنها ناچاریم به کسانی که می خواهند نان کنجدی بفروشیم تا از زیان مان کاسته شود. اما کار کردن با این قیمت ها صرفه ندارد. به زودی ناچار به تعطیل کردن خواهیم بود. از آقا سید درباره قیمت هر کیسه آرد دولتی و آزاد می پرسم و اینکه روزانه چه تعداد پخت دارند. پاسخ می دهد: حداقل روزانه 1000 عدد نان بربری پخت می کنیم. این تعداد در روزهای پنج شنبه به 2000 عدد هم می رسد.

آرد آزاد را کیسه ای یک میلیون و 250 هزار تومان می خریم. اگر شانه نان را درست ببرم، یک کیسه آرد 110 نان بربری می دهد. یعنی با احتساب قیمت آرد آزاد، حتی هزینه آرد ما هم تامین نمی شود. به علاوه آنکه خرید و پخت نان با آرد آزاد در بسیاری از مناطق شهر، به صرفه نیست. همین منطقه کشش فروش نان با احتساب آرد آزاد را ندارد. وی می گوید: اگر مردم ناراضی باشند با 124 تماس می گیرند و ما به سرعت جریمه می شویم؛ جریمه های کلان چند ده میلیونی. نانوا ادامه می دهد: من 3 پسر دارم. یکی 4 ساله، یکی 10 ساله و دیگری 14 ساله است. اجازه نمی دهم هیچ کدامشان نانوایی کنند. بااینکه من خودم از کودکی وارد این حرفه شدم. اگر به جای نانوایی، سوپرمارکت زده بودم، اکنون وضعم فرق داشت. حداقل یکی از پسرهایم در آینده می توانستند بدون دغدغه کنارم کار کنند و درآمد کافی داشته باشند. اما این شغل درآمد ندارد.

آقا سید از قطع برق هم گلایه مند است و می گوید: قطع برق در ساعات پایانی روز مانع پخت ما می شود. اگر قرار باشد برق در این منطقه ساعت 5 تا 7 عصر قطع شود، عملا نمی توانیم خمیر بگیریم و پخت آخر را انجام بدهیم. شروع کار پخت یعنی خمیرگیری از ساعت 7 عصر نیز غیرمنطقی است. چراکه پخت به حدود ساعت 9 شب می رسد و عملا نان فروش نمی رود. بنابراین در روزهایی که قطع برق در ساعات پایانی روز است، عملا یک پخت خود را از دست می دهیم. اما مشکل اصلی اینجاست که این عدم پخت در سامانه نانی نو با عنوان تعطیلی قید می شود و عملا از سهمیه آرد ما کاسته خواهد شد. یعنی من هم کاسبی ام متوقف می شود و هم سهمیه ام را از دست می دهم. خب این چه انصافی است؟

پرده سوم؛ مهاجرین در صف نان

خرید نان با تعداد بالا توسط مهاجران افغانستانی یکی از موضوعات مهمی است که در خبرهای فضای مجازی دست به دست می شود. کارگران افغانستانی، ناچارند بخش بزرگی از معیشت خانواده خود را با اتکا به نان تامین کنند. یکی از کودکان افغانستانی حضور در صف خرید نان را جزو تجارب تلخ خود می داند و می گوید: صف نان برای ما معنی ندارد. هرکسی می تواند به ما بگوید شما افغانستانی ها نان ما را می خورید. ما با وجود ساعت طولانی کار، درآمد پایینی داریم و نان به ناچار غذای اصلی ماست. این نوجوان متولد ایران که والدینی افغانستانی دارد می گوید: در این روزهایی که فشار برای خرید نان توسط مردم افغانستان شدت گرفته، ترجیح می دهیم نان لواش بخریم. به این دلیل که متقاضیان خرید نان لواش کمتر از سنگک و بربری هستند.

پرده چهارم؛ مدیریت نان در شهرستان ها

برای بررسی معضلات نان در شهرستان ها با یکی از دوستانم که در هشتگرد زندگی می کند، صحبت می کنم. او می گوید: برخورد با گران فروشی نان (خارج از نرخ های رسمی) در شهرستان ها با شدت بیشتری اجرایی می شود. اما این سخت گیری مشکلاتی را برای تامین نان مورد نیاز مردم ایجاد می کند. آرد دولتی که در اختیار نانوایان قرار می گیرد، در اغلب مناطق کشور، به مراتب محدودتر از نیاز مردم آن منطقه است. برهمین اساس نیز چنانچه قرار باشد یک نانوا، تنها با اتکا به آرد دولتی پخت کند، ناچار است پخت های محدودتری داشته باشد. این پخت محدود یا تعطیلی ها گاهی به طولانی شدن صف نان در شهرستان ها منجر شده است. به بیان دقیق تر سیاست های تعزیرات با هدف کنترل نرخ نان نتیجه نامطلوب صف های طولانی را در شهرستان ها به همراه داشته است.

پرده پنجم؛ نگاه کارشناسی

حجت ورمزیاری مدیر گروه کشاورزی و توسعه روستایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با دنیای اقتصاد در ارزیابی نارضایتی های حاکم بر زنجیره تولید و مصرف زنجیره نان کشور گفت: این زنجیره از کشاورزان و تولیدکنندگان گندم آغاز می شود. در حلقه های بعدی کارخانه های تولید آرد، نانوایان و مردم به عنوان مصرف کننده نهایی قرار دارند.

ورمزیاری گفت: سال ها است که گندم با قیمت تضمینی از کشاورز خریداری می شود. درحالی که در اغلب سال ها کشاورز نسبت به قیمت خرید تضمینی، معترض است. درهمین حال دولت برخلاف قرارداد خرید تضمینی، هزینه گندم را با دیرکرد قابل توجهی پرداخت می کند. به علاوه آنکه در موارد متعددی گندمکاران خرده مالک نمی توانند محصول خود را از به مراکز خرید دولت ارسال کنند، بنابراین ناچارند گندمشان را با قیمت پایین تر به دلال بفروشند. درهمین حال باید تاکید کرد که اراضی کشاورزی عمدتا خرد هستند، همین موضوع باعث می شود هزینه تولید افزایش یابد. در چنین شرایطی گاهی زمزمه هایی مبنی بر عقب نشینی از تولید حداکثری گندم و جایگزینی واردات به میان می آید، که سیاست کاملا اشتباهی است. ما باید به سمت اصلاح تولید در این زنجیره گام برداریم.

مدیرگروه کشاورزی مرکز پژوهش های مجلس گفت: حلقه دوم این زنجیره کارخانه های آرد هستند. این واحدها نیز مسائل و چالش هایی در روند فعالیت خود دارند. بااین وجود از آنجاکه کارخانه ها می توانند بخشی از سبوس گندم و گیاهک گندم را جدا کنند و به فروش برسانند، درآمد مناسب تری دارند. گیاهک گندم منشأ املاح معدنی و ویتامین ها است و بیشترین خواص تغذیه ای را دارد. بنابراین آردی که نهایتا در مسیر پخت قرار می گیرد، این خواص را از دست خواهد داد.

ورمزیاری گفت: با پیگیری های انجام شده توسط مرکز پژوهش های مجلس و همچنین با ورود وزارت کشور، وزارت بهداشت و سازمان استاندارد، از سال 1400، استاندارد نان کامل آمده شد. در حال حاضر بخشی از کارخانه های تولید آرد یا تعدادی از نانوایان در هر استانی به سمت تولید نان کامل رفته اند. البته ما هنوز با نقطه مطلوب فاصله جدی داریم. مطالعات علمی متعدد حکایت از آن دارد که مصرف نان پخت شده با آرد سفید اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان دارد و به رشد بیماری های غیرواگیر ازجمله مشکلات گوارشی، دیابت و... منجر می شود. این محقق دانشگاهی گفت: در حال حاضر نانوایان نیز نسبت به قیمت پایین نان معترض هستند. به خصوص آنکه دولت برای مدت های طولانی بازنگری روی قیمت نان نداشت. در چنین فضایی نانوایان ناچارند درآمد موردنظر خود را از روش های دیگری کسب کنند. فروش اجباری نان کنجد دار، کاهش حجم استاندارد نان، فروش خارج از شبکه آرد دولتی و... به دلیل درآمد پایین ایجاد می شود. ورمزیاری گفت: مصرف کنندگان نیز از قیمت و کیفیت نان ناراضی هستند.

از زمان دولت نهم، قرار بر اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها بود. در همین حال ارتقا کیفیت نان نیز در دستور کار قرار گرفت. اما اکنون با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم. نارضایتی جدی میان کشاورزان، نانوایان و مردم درحالی است که دولت سالانه مبالغ هنگفتی را برای خرید تضمینی گندم تخصیص می دهد و آرد حاصل از آن را با بهای ارزان در اختیار برخی نانوایان قرار می دهد. این اقدام از چند جهت جای نقد دارد. نخست اینکه خرید تضمینی گندم از کشاورز به معنی حمایت از کشاورز نیست. بلکه این یارانه در اختیار مصرف کننده نهایی قرار می گیرد. درهمین حال خرید این حجم از گندم توسط یک شرکت وابسته به دولت نیز در اغلب کشورها، منسوخ شده است. در اغلب کشورهای دنیا زنجیره تامین محلی تولید آرد و نان، توسعه یافته است. به این ترتیب کشاورز هم در سود تولید آرد و پخت نان سهیم می شود. به این ترتیب امکان برای رقابت و تولید نان با کیفیت نیز حاصل می شود.