سایمون تیسدال (تحلیلگر امور خارجی گاردین) نوشت: 9 کشور دارای سلاح هسته‌ای؛ بریتانیا، چین، فرانسه، هند، اسراییل، کره شمالی، پاکستان، روسیه و امریکا، سال گذشته 2/100 میلیارد دلار، یعنی 3 هزار و 169 دلار در هر ثانیه، برای تسلیحات هسته‌ای هزینه کرده‌اند و برای اولین بار از زمان جنگ سرد، اروپا، آسیا و خاورمیانه در حال تبدیل شدن به میدان‌های بالقوه نبرد هسته‌ای هستند

جوان آنلاین: بمب‌های هسته‌ای، تهدید مرگبار آنها تاریخ تاریک‌شان و گسترش آینده‌شان - دوباره در صدر اخبار قرار گرفته‌اند و همانطور که معمول است، اخبار نگران‌کننده و نزدیک به ناامیدکنندگی هستند. تصمیم اخیر روسیه برای اعلام کناره‌گیری از پیمان نیرو‌های هسته‌ای میان‌برد 1987 (INF) که موشک‌های هسته‌ای میان‌برد و کوتاه‌برد را ممنوع می‌کرد، تکمیل تخریب یکی از ستون‌های کلیدی کنترل تسلیحات جهانی است. این موضوع مسابقه تسلیحاتی هسته‌ای که هم‌اکنون در اروپا و آسیا به شدت اوج گرفته را سرعت می‌بخشد؛ در شرایطی که رهبران امریکا و روسیه همچون کودکان مدرسه‌ای همدیگر را به تمسخر می‌گیرند.

ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در طول جنگ در اوکراین بار‌ها غرب را با تسلیحات هسته‌ای تهدید کرده است. در نوامبر گذشته، نیرو‌های روسیه موشک فراصوت میان‌برد اورشنیک خود را که قابلیت هسته‌ای دارد، به سمت دنیپرو شلیک کردند. این موشک «مانند شهاب‌سنگ» با سرعت 10 برابر سرعت صوت حرکت می‌کند و می‌تواند به هر شهری در اروپا برسد، پوتین به آن افتخار کرد؛ چیزی که اگر درست باشد، نقض واضح پیمان INF است. مسکو تصمیم به ترک پیمان را به اقدامات خصمانه ناتو نسبت می‌دهد، اما از مدت‌ها پیش در عمل، به ویژه با استقرار موشک‌ها در کالینینگراد، برون‌مرز روسیه در دریای بالتیک و بلاروس از پیمان عبور کرده است.

با این حال، روسیه درباره ناتو نکته‌ای را مطرح می‌کند. دونالد ترامپ اولین کسی بود که در سال 2018 پیمان INF را کنار گذاشت. افزایش عظیم موشک‌های هسته‌ای عمدتاً تولید امریکا، پرتابگرها، هواپیما‌ها و بمب‌ها در کشور‌های عضو ناتو در اروپا، به‌درستی مسکو را نگران کرده است. این موضوع باید اروپایی‌ها را هم نگران کند. در دهه 1980، استقرار موشک‌های پرشینگ و کروز امریکا اعتراضات پرشوری در سراسر قاره به راه انداخت. در مقابل، امروز تیک‌تاک تهدیدآمیز ساعت رستاخیز که به نزدیک‌ترین فاصله به فاجعه، یعنی 89 ثانیه به نیمه‌شب رسیده، بیشتر با سکوت مرموزی همراه است.

ادعای نمایشی ترامپ در هفته گذشته درباره نزدیک‌تر کردن زیردریایی‌های هسته‌ای امریکا به روسیه، در واکنش به تهدیدات خام دیمیتری مدودف، رییس‌جمهور سابق روسیه که به عنوان دست‌نشانده مشهور پوتین شناخته می‌شود، مطرح شد. این لحظه‌ای هولناک دیگر بود، اما این مناقشه کودکانه می‌تواند هدف مفیدی داشته باشد، اگر افکار عمومی خواب‌زده اروپا را نسبت به خطر روزافزون رویارویی هسته‌ای هوشیار کند. شاید مردم دچار سهل‌انگاری شده‌اند؛ شاید نگرانی‌های دیگری بیشتر ذهن آنها را مشغول کرده است. شاید دولت‌هایی مثل بریتانیا که مظنون به پنهان کردن بمب‌های گرانشی هسته‌ای امریکا در یک پایگاه هوایی در شرق انگلستان هستند، باز هم حقیقت را نمی‌گویند. (دولت بریتانیا از پاسخ دادن به این سؤال که آیا بمب‌های هسته‌ای امریکا اکنون در RAF Lakenheath هستند یا نه خودداری می‌کند.)

به هر دلیلی، بر عهده نسل کودکی جنگ سرد، از دختران گرینهام کامون گرفته تا وارثان معترضان به ممنوعیت بمب‌ها، مبارزان بی‌وقفه CND این است که بلندتر هشدار دهند: این راه به نابودی می‌انجامد، اما چرا تنها آنها زنگ خطر را به صدا درمی‌آورند؟ همه چیز دوباره اتفاق می‌افتد، فقط این بار بدتر است و همه هدف هستند. بمب‌های هسته‌ای اگر کنترل نشود، بسیار قدرتمند امروز می‌توانند کره زمین را به یک میدان کشتار جهانی تبدیل کنند. مراسم هفته گذشته به مناسبت هشتادمین سالگرد بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی باید هم به عنوان هشدار و هم یادآوری دیده شود.

ساخت و توسعه تسلیحات هسته‌ای در اروپا با سرعت ادامه دارد. امریکا هم‌اکنون بمب‌های هسته‌ای را در آلمان، بلژیک، هلند، ایتالیا و ترکیه ذخیره می‌کند. حالا بریتانیا هم امکاناتی ارائه کرده و در حال خرید جنگنده‌های مجهز به قابلیت هسته‌ای است. آلمان سال آینده میزبان موشک‌های کروز تاماهاوک و موشک‌های فراصوت خواهد بود. امریکا پایگاه‌های موشکی خود را در لهستان و رومانی گسترش می‌دهد. کشور‌های ناتو مثل دانمارک و نروژ نیز در تمرین‌های موشکی شرکت کرده‌اند که مثلاً هدف آنها «کنترل» دریای بالتیک است.

تمام اینها به نام دفاع از خود، عمدتاً در مقابل روسیه پوتین توجیه می‌شود. همچنین تصمیم ناتو در ماه ژوئن برای افزایش بودجه‌های دفاع ملی به 5 درصد تولید ناخالص داخلی است. وضعیت جهانی هم کمتر نگران‌کننده نیست. 9 کشور دارای سلاح هسته‌ای بریتانیا، چین، فرانسه، هند، اسراییل، کره‌شمالی، پاکستان، روسیه و امریکا سال گذشته 2/100 میلیارد دلار، یعنی 3 هزار و 169 دلار در هر ثانیه، برای تسلیحات هسته‌ای هزینه کرده‌اند، براساس گزارش کمپین بین‌المللی برای لغو تسلیحات هسته‌ای (Ican). این رقم 11 درصد بیشتر از سال 2023 است.

طبق برنامه بودجه پیشنهادی ترامپ برای 2026، امریکا که بزرگ‌ترین هزینه‌کننده است، بودجه نیرو‌های هسته‌ای خود، شامل موشک بالستیک قاره‌پیما Sentinel جدید را 26 درصد افزایش می‌دهد و به 87 میلیارد دلار می‌رساند. چین که در ناامنی جهانی نقش دارد، از سال 2020 بیش از دو برابر ذخیره هسته‌ای خود را به 500 کلاهک افزایش داده است.

چه کسی می‌تواند، شک کند که همه اینها به کجا می‌انجامد؟ برای اولین بار از زمان جنگ سرد، اروپا، آسیا و خاورمیانه در حال تبدیل شدن به میدان‌های بالقوه نبرد هسته‌ای هستند، با این تفاوت که اکنون بمب‌ها و موشک‌های اتمی نه به عنوان بازدارنده، بلکه به عنوان سلاح‌های تهاجمی و جنگ‌برنده دیده می‌شوند. گسترش کلاهک‌های هسته‌ای تاکتیکی با قدرت کمتر ظاهراً جنگ هسته‌ای «محدود» را ممکن می‌کند. به محض عبور از آن خط قرمز، واکنش زنجیره‌ای غیرقابل توقفی ممکن است رخ دهد.

فروپاشی توافقنامه‌های کنترل تسلیحات - پیمان جدید کاهش تسلیحات استراتژیک (New Start) بعدی است که در فوریه 2026 منقضی می‌شود - شبکه‌های ایمنی را از بین می‌برد. امضاکنندگان پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای موظفند «با حسن نیت» به تدریج خلع سلاح کنند، اما به جای آن، سریعاً در حال بازسازی تسلیحات خود هستند. سیستم‌های غیرانسانی مبتنی بر هوش مصنوعی ممکن است خطر آرماگدون تصادفی را افزایش دهند. دولت‌های سرکش مانند اسراییل و کره شمالی مرز‌ها را مرتباً به چالش می‌کشند. بی‌احتیاطی ترامپ و روان‌پریشی پوتین حس زندگی در یک میدان تیراندازی جهانی را افزایش می‌دهد. البته این می‌توانست کاملاً متفاوت باشد. در ژوئن 1945، گروهی از فیزیکدانان هسته‌ای دانشگاه شیکاگو به رهبری جیمز فرانک به رییس‌جمهور هری ترومن گفتند که حمله اتمی بدون اعلام قبلی به ژاپن «غیرعاقلانه» است. آنها پیش‌بینی کردند انفجار این سلاح جدید باعث آغاز یک مسابقه تسلیحاتی غیرقابل کنترل جهانی خواهد شد. هشدار‌های آنها رد و گزارش‌شان سانسور شد. اکنون سازمان ملل دوباره تلاش می‌کند، مطابق با پیمان سال 2021 که سلاح‌های هسته‌ای را ممنوع کرده، گروهی علمی بین‌المللی قدرتمند ماه گذشته مأمور شده است که «اثرات فیزیکی و پیامد‌های اجتماعی» جنگ هسته‌ای «در مقیاس محلی، منطقه‌ای و جهانی» را بررسی کند.

چالش بزرگ و نتیجه نامعلوم است، اما باید کسی جایی به نوعی این جنون را متوقف کند. هنوز امید است که برخلاف سال 1945، عقلانیت پیروز شود.

منتشر شده در گاردین به تاریخ 10 آگوست 2025 ترجمه با دستیار CHATGPT

منبع: روزنامه جوان