به نقل از اقتصادآنلاین، در پی ناترازی های پیش آمده در حوزه انرژی و سوخت در سال جاری و بر اساس برنامه های اعلام شده توسط مسعود پزشکیان در زمان انتخابات، وی در سخنرانی روز یکشنبه (19 مرداد 1404) تاکید کرد که دیگر نباید به افراد دهک های 8، 9 و 10 سهمیه یارانه ای بنزین تعلق گیرد.

پزشکیان اظهار داشت: چند میلیارد دلار برای واردات بنزین اختصاص می یابد، اما قشری که نیازی به بنزین یارانه ای ندارد، نباید بنزین 1500 تومانی مصرف کند. این منابع می توانند صرف حمایت از اقشار آسیب پذیر و بهبود معیشت آنها شوند. چرا باید به کسانی که چهار کارت سوخت دارند یارانه داده شود؟

بر اساس اعلام رییس جمهور، برخی افراد در دهک های 8، 9 و 10 سه تا چهار کارت سوخت دارند. هر کارت سوخت ماهیانه 60 لیتر سهمیه 1500 تومانی می گیرد که این میزان برای این دهک ها سه تا چهار برابر دهک های پایین تر است. به این ترتیب، افراد دهک های پایین سالانه حدود 720 لیتر سهمیه دریافت می کنند، در حالی که این رقم برای دهک های بالاتر بین 2160 تا 2880 لیتر است.

این تصمیم با هدف اصلاح نظام یارانه ها، کاهش بار مالی دولت، حمایت از اقشار کم درآمد، جلوگیری از اسراف منابع ملی و کاهش شکاف طبقاتی اتخاذ شده است. مشابه حذف یارانه نقدی برای سه دهک بالای درآمدی که پیش تر اجرا شده بود، انتظار می رود این اقدام نیز به نفع دهک های پایین تر باشد.

1. احتمال افزایش بازار سیاه خرید و فروش سهمیه بنزین و سوءاستفاده از کارت سوخت دهک های پایین تر توسط دهک های بالاتر.
2. کاهش هزینه های واردات سوخت و امکان درآمدزایی بیشتر از فروش بنزین آزاد، هرچند کاهش مصرف دهک های بالاتر قطعی نیست.

کشورهایی مانند ترکیه، برزیل و هند پس از اصلاح یارانه سوخت با بهبود اقتصادی مواجه شدند اما نارضایتی و اعتراضاتی نیز شکل گرفت. آنها با تخصیص درآمد حاصل به بسته های حمایتی، موفق به جلب رضایت عمومی شدند.

تخصیص کوپن مجازی بنزین متناسب با خانوار و صدور مجوز قانونی خرید و فروش کوپن می تواند به کنترل مصرف و توزیع عادلانه کمک کند. درآمدهای فروش کوپن نیز می تواند صرف آموزش، بیمه سلامت و کالاهای اساسی شود تا نقدینگی ایجاد شده به سمت توسعه پایدار هدایت گردد.

با این حال، اجرای این طرح نیازمند بررسی دقیق و آماده سازی زیرساخت های لازم است تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

بر اساس گفته های رییس جمهور در سخنرانی های مختلف، هدف اصلی دولت از این تصمیم اصلاح نظام توزیع یارانه ها، کاهش بار مالی دولت، حمایت از دهک های پایین تر، جلوگیری از اسراف منابع ملی، حذف یارانه از دهک های پردرآمد و کاهش شکاف طبقاتی است. این اقدام، در صورت اجرا به شیوه درست، می تواند تصمیمی مناسب و در راستای شرایط فعلی کشور باشد. مشابه حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی که پیش تر انجام شده و به سود دهک های پایین تر منجر شد، اکنون این سوال مطرح است که آیا حذف سهمیه سوخت دهک های 8 تا 10 نیز می تواند برای دهک های پایین تر مفید واقع شود؟ مسئله ای که رییس جمهور معتقد است می تواند به کاهش شکاف طبقاتی کمک کند.

1- استفاده غیرمجاز:
حذف سهمیه دهک های بالاتر ممکن است باعث افزایش بازار سیاه خرید و فروش بنزین 1500 تومانی شود. گرچه در حال حاضر چنین معاملاتی به صورت خرد وجود دارد، اما با افزایش سهمیه دهک های پایین تر، ممکن است افراد با واگذاری کارت سوخت خود به دهک های بالاتر، سوخت یارانه ای را با قیمت بالاتر بفروشند. در نتیجه اجرای این طرح نیازمند تدابیر دقیق و سخت گیرانه برای حفظ سرمایه ملی خواهد بود.

2- صرفه جویی در هزینه های واردات کشور:
ایران سالانه حدود پنج میلیون دلار سوخت وارد می کند تا نیاز جامعه به بنزین، گازوییل و دیگر فرآورده ها تأمین شود. حذف سهمیه دهک های 8، 9 و 10 ممکن است موجب کاهش مصرف سوخت و در نتیجه کاهش هزینه های واردات شود، اما این موضوع نیازمند شفاف سازی بیشتر است. همچنین مشخص نیست که پس از حذف سهمیه، این دهک ها مصرف خود را کاهش دهند یا خیر. از سوی دیگر، با توجه به جمعیت حدود 20 میلیون نفری این دهک ها، فروش بنزین با نرخ بالاتر می تواند درآمدزایی بیشتری برای کشور ایجاد کند که این درآمدها می تواند به واردات سوخت اختصاص یابد.

در سال های اخیر، بسیاری از کشورهای واردکننده سوخت مسیر افزایش قیمت را برای بهبود بازار انتخاب کردند. اگرچه این سیاست ها باعث بهبود شرایط اقتصادی شد، اما از نظر روانی و اجتماعی نارضایتی هایی به همراه داشت و کشورهایی چون ترکیه، برزیل، اندونزی، هند، بریتانیا، مراکش و فیلیپین شاهد اعتراضات مردمی و افزایش قاچاق سوخت بودند. احتمال دارد با اجرای این طرح در ایران نیز چنین تبعاتی رخ دهد که پیامدهای مثبتی نخواهد داشت.

با این حال، پس از آزمون و خطا در این کشورها، درآمدهای حاصل از اصلاح یارانه سوخت به شکل بسته های حمایتی خانوارها تخصیص یافت که رضایت عمومی را به همراه داشت. این حمایت ها می توانند شامل بهبود آموزش، بیمه سلامت، توسعه زیرساخت ها و دیگر خدمات اجتماعی باشند.

با توجه به تأکید رییس جمهور و دولت بر عدالت اجتماعی، ممکن است اجرای این طرح باعث نارضایتی در بخش هایی از جامعه شود. بنابراین نیاز است تا در نشست های تخصصی با حضور کارشناسان و صاحب نظران این موضوع به دقت بررسی شود. ایجاد بستر مناسب و قوانین دقیق اجرایی می تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند.

یکی از راهکارها تخصیص کوپن مجازی بنزین متناسب با تعداد اعضای خانوار به سرپرست خانواده و صدور مجوز قانونی خرید و فروش این کوپن است. در این سیستم، مشترکان پرمصرف که در دهک های 8، 9 و 10 قرار دارند، می توانند بنزین مازاد خود را به مشترکان کم مصرف بفروشند و هزینه مازاد مصرف را به صورت آزاد پرداخت کنند. بدین ترتیب فشار مالی دولت کاهش یافته و یارانه مشترکان پرمصرف حذف می شود.

برای مدیریت نقدینگی حاصل از خرید و فروش کوپن، نمونه ای از کشور مراکش قابل توجه است؛ در آن کشور درآمدهای فروش کوپن برای مشترکان کم مصرف محدود به هزینه در حوزه هایی چون آموزش، بیمه سلامت و ورزش شده است. این شیوه باعث می شود نقدینگی ایجاد شده به صورت هدفمند به سمت توسعه پایدار هدایت شود و بهبود شرایط اجتماعی را به دنبال داشته باشد.

اکنون باید دید آیا این طرح به زودی عملیاتی خواهد شد یا نیازمند فراهم شدن سازوکارهای اجرایی دقیق است.