به نقل از مشرق، مهرداد بذرپاش، وزیر سابق راه و شهرسازی در یادداشتی نوشت:

تحولات بین المللی نشان می دهد، شکل گیری نظم نوین جهانی و ارتباط میان قطب های مختلف، در کنار مسائل سیاسی و امنیتی از مسیر تجارت و اقتصاد درهم تنیده می گذرد. دینامیک تجاری ایجاد شده میان کشورهای مختلف امروز به ایجاد مفهومی روشن موسوم به کریدورسازی منجر شده است. کریدورسازی همان زنجیره اتصال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی میان کشورهای مختلف از فرهنگ های متفاوت و بلوک های متعدد است.

از همین رو، دستیابی به موفقیت های قابل توجه در پیوستن به زنجیره های کریدوری جهانی از طریق ایفای نقش فعالانه و ارائه ابتکار و فراهم سازی زیرساخت سخت و نرم به دستور کار قدرت های جهانی و در حال ظهور بدل شده است.دستیابی به این مهم و ایجاد فرصت های تاریخی در میانه تحولات بزرگ بین المللی و جانمایی قدرت ها، نیازمند درکی عمیق از روندهای جهانی و منطقه ای است. در همین زمینه درک شرایط منطقه ای و جهانی پیرامون کشور، شامل نبردهای متعدد، پیمان های آشکار و نهان و قراردادهای بهره برداری امری نه ضروری که حیاتی است.

عدم اتخاذ تصمیمات در زمان و مکان مناسب، سبب دورشدن فرصت های تاریخی از کشور خواهد شد و می تواند در بلندمدت ضربات مهلکی بر پیکره قلمرو تمدنی آن وارد نماید. یکی از مهم ترین تحولات در منطقه شمال غرب ایران، قفقاز، در جریان است. منطقه ای با بازیگران متعدد و طرح های صلح و نقشه های جنگ بسیار که از منظر راهبردی حائز اهمیت است. ایجاد کریدور زنگزور در کنار آثار سیاسی، امنیتی و اقتصادی مختلفی که برای کشور در پی خواهد داشت، از منظر حمل ونقل بین المللی، ژئوپلیتیک و ترانزیت نیز موجب آثار قابل توجهی برای ایران خواهد بود.

ایجاد کریدور زنگزور لزوم اتخاد واکنش هوشمندانه، فعال و چندوجهی

جنگ قره باغ و تحولات منطقه در طی سالیان اخیر، در نهایت منجر به طرح کریدور زنگزور با مشارکت کشورهای غربی در مرزهای شمال غرب ایران شد. در میانه چنین تحولات پیچیده و چندلایه در منطقه قفقاز جنوبی و غرب آسیا، جمهوری اسلامی ایران بیش از هر زمان دیگری نیازمند نگاه راهبردی دقیق، متوازن، فعال و آینده نگر است و نباید حساسیت های منطقی دراین خصوص را به نوعی بدبینی تقلیل داد.

در کنار کریدور زنگزور سایر تحولات کریدوری منطقه نظیر کریدور بندر فاو و جاده توسعه عراق، کریدور آی مک، سی پک و ترانس افغان و تهدید ناشی از اتصال این کریدورها بدون نقش آفرینی فعال ایران از جمله مواردی است که در رویکرد راهبردی جهت احیا و ارتقای مزیت ژئوپلیتیکی و ترانزیتی ایران باید موردتوجه باشد. جمهوری اسلامی ایران همواره در پی تعامل سازنده، توسعه محور و پرهیز از رقابت های فرسایشی با همسایگان خود بوده است. امری که در سیاست همسایگی دولت سیزدهم و حمایت های پیوسته از برقراری صلح و ثبات در کشورهای همسایه متبلور بوده است.

ارائه ابتکار ایران راه و کریدور ارس در دولت سیزدهم

همان طور که در یادداشت ایران راه؛ ابتکار راهبردی پیشرفت پایدار ایران تبیین نمودم، اجرای موفق هر ابتکار کریدوری نیاز به درنظرگرفتن ملزوماتی نظیر حمایت یک یا چند قدرت جهانی و صاحب بار، اتحاد منطقه ای و حسن هم جواری و نیز تأمین مالی پایدار دارد. پس از جنگ قره باغ و تأکید مجدد بر راه اندازی کریدور زنگزور، با مشاهده بازتاب نظرات کشورهای دیگر در این مورد و البته تجربه ارتباط کشورهای حاشیه دریای خزر مشخص شد که اجرای کریدور زنگزور در دستور کار این کشورها قرار دارد و در آن شرایط کشور نسبت به طراحی کریدور ارس و انعقاد توافق با آذربایجان و همچنین بازسازی مسیرهای مرزی داخل ایران و ارمنستان اقدام نمود تا برای سناریوهای محتمل آماده باشد.

اکنون اما گذشت زمان و تغییر و تحولات در جغرافیای سیاسی منطقه و از طرفی عدم درک صحیح از الزامات نقش آفرینی در زنجیره های بین المللی، فرصت مناسب برای موافقان کریدور زنگزور را فراهم ساخته است تا با اتکا به مداخله نیروهای خارجی در منطقه به اهداف خود دست یابند. پیشنهادی که با کم اثر ساختن تأثیرات کریدور ابتکاری پیشنهادی ایران در دولت سیزدهم موسوم به ارس که در ذیل ابتکار ایران راه طراحی شده بود، منافع ایران در زمینه ترانزیت و حمل ونقل بین المللی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

امری که تبعات منفی برای کشور در پی خواهد داشت اما با پیشگیری از تکرار تجربیات مشابه و البته استفاده از فرصت های ذاتی جغرافیای کشور قابل جبران است. در این شرایط درک عمیق تحولات مذکور و آینده پیرامونی کشور نیازمند فهم روابط تاریخی، استراتژی کشورهای همسو و غیرهم سو و نیز ایجاد ابتکارات قابل اجرا از سوی ایران است.

از طرف دیگر بررسی رویکرد کشورهای بزرگ و صاحب بار نشان می دهد چین در ذیل پروژه کمربند جاده به دنبال توسعه مسیرهای زمینی و ریلی میان خود و اروپا است و مسیر جایگزین یا مکمل در منطقه قفقاز جنوبی که موجب تسریع و تسهیل در انتقال بار گردد برای چین جذاب است؛ اما اولویت اصلی این کشور انتقال کالا از مسیرهای پایدار و امن است. بدیهی است در شرایطی که یکی از اهداف پنهان در ابتکار کمربند جاده دستیابی چین به جاده های تحت تسلط خود است، مسیرهایی که ایالات متحده بر آن ها نظارت داشته باشد مطلوب پکن نخواهد بود. امری که می تواند منطبق بر نقشه راه و ابتکاری ملی و جامع در زمینه همکاری های تجاری لجستیکی فرصت های بی نظیری برای همکاری میان ایران و چین به همراه داشته باشد.

مسیر پیش رو

تحولات منطقه ای به ویژه در حوزه قفقاز جنوبی، بار دیگر ضرورت نگاه راهبردی، چندلایه و بلندمدت به سیاست خارجی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را آشکار کرده است. درحالی که تلاش کشورهای رقیب و دشمنان ایران، بر انحصار تجارت و ترانزیت و حصر ژئوپلیتیک ایران است، نباید کشور در انبوهی از قوانین دست وپاگیر در مسیر بالفعل نمودن توانایی های جغرافیایی خود قرار بگیرد.

توسعه زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری و ارائه مشوق ها و تسهیلات برای تشدید رقابت میان مسیرهای داخلی ایران و دیگر مسیرهای منطقه باید در اولویت قرار گیرد.در این شرایط باید موضوع ترانزیت و ابتکارهای ترانزیت محور نظیر ایران راه در اولویت و دستور کار قرار گیرد. در برنامه هفتم پیشرفت، به منظور ایجاد فرماندهی واحد و هماهنگی دستگاه ها در زمینه ترانزیت نسبت به تشکیل ستاد ملی ترانزیت به ریاست رییس جمهور اقدام شد که این امر ظرفیت ویژه ای جهت راهبری مقوله ترانزیت در کشور ایجاد نموده و لازم است نسبت به برگزاری جلسات ستاد ملی ترانزیت اقدام گردد و موضوع ترانزیت در بسترهای نرم افزاری و سخت افزاری پیگیری گردد.

در کنار فرماندهی واحد، از مهم ترین مسائل کشور در تکمیل و توسعه مسیرهای کریدوری تأمین مالی بوده است. یکی از روش های اصلی تأمین مالی پروژه های عمرانی و زیرساختی در دولت سیزدهم، تهاتر نفت جهت تکمیل پروژه های راهبردی ترانزیتی بود. شیوه تأمین مالی جدیدی که اگرچه پیچیدگی ها و چالش های خاص خود را در پی داشت، اما موتور محرکه پیشرفت پروژه های چندین ساله کریدوری شد.

امری که نمود شفاف آن در شکسته شدن رکورد ترانزیت خارجی عبوری از ایران با 17.7 میلیون تن در سال پایانی دولت سیزدهم قابل مشاهده است. در همین راستا، برای خروج از مارپیچ تمدید مهلت اتمام پروژه های اولویت دار کریدوری باید نسبت به به کارگیری روش های ابتکاری اهتمام گردد تا کشور بیش از این معطل تکمیل زیرساخت های ضروری خود نماند و فرصت چانه زنی سیاسی برای احیای نقش ایران در این عرصه پر از چالش برای دستگاه های ذیربط فراهم شود.

تکمیل کریدور ارس به عنوان پروژه راهبردی طراحی شده میان ایران و آذربایجان، نقش آفرینی فعالانه ایران در منطقه را تثبیت می نماید. از طرف دیگر ارائه ابتکار ترانزیت محور نظیر ایران راه به عنوان موتور محرک بخش ترانزیت عمل خواهد کرد و ضمن تعریف کلان پروژه ملی نسبت سایر پروژه های کریدوری و لجستیکی در حوزه های زیرساختی و نرم افزاری را با پیشرفت کشور تبیین می نماید و با ایجاد تمرکز بر پیشرفت پروژه ها، اولویت بندی و تخصیص منابع به پروژه های زیرساختی را باتوجه به تحولات جهانی تعیین خواهد کرد.