بازگشت علی لاریجانی سیاستمدار کهنه‌کاری که بارها در ماراتنِ قدرت زیر و رو شده و همچنان از نفس نیفتاده است به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی (شعام)، معادله‌ای تازه در سپهر حکمرانی ایران می‌سازد. او بیست سال پیش با احمدی‌نژاد به اختلاف خورد و کنار رفت. امروز اما در میدانی بازمی‌گردد که هم صحنه‌ داخلی و هم شطرنج منطقه‌ای دگرگون شده است. در چنین برهه‌ای، کوچک‌ترین لغزش می‌تواند او را برای همیشه بازنشست کند و هوشمندی‌اش می‎تواند به مهره‌ای تعیین‌کننده در صفحه‌ شطرنج حاکمیتی تبدیلش کند.

​​​​مختصات جدید شعام

پس از حملات هماهنگ اسراییل و آمریکا به زیرساخت‌های هسته‌ای و فرماندهی سپاه، ساختار امنیتی کشور در حال پوست‌اندازی است. از تشکیل «شورای عالی دفاع» تا احیای قرارگاه‌های تلفیقی.  دبیر شعام در چنین هندسه‌ای، دیگر صرفاً هماهنگ‌کننده بین‌بخشی نیست، دبیر شعام بیش از آن‌که اتاق صرفاً امنیتی باشد، جایگاه «امنیت جامع» است. یعنی تلفیقِ هوشمندانه‌‌ امنیت سخت، تاب‌آوری اقتصادی، مدیریت افکار عمومی و دیپلماسی چندلایه. پس دبیر جدید باید چهارراهی بسازد که اطلاعاتِ نظامی، داده‌های اقتصادی و سیگنال‌های اجتماعی را همزمان به تصمیم قابل اجرا ترجمه کند. لاریجانی اگر در این چهارراه به درستی نقشش را ایفا کند، می‎تواند در کمترین زمان، اطمینان مقامات عالی و نهادهای موازی را جلب کند.

سرمایه‌های فردی لاریجانی

گنجینه گفت‌وگو:  علی لاریجانی را باید در زمره‌ معدود سیاست‌ورزان ایرانی دانست که هنر گفت‌وگو را نه فقط در سطح دوجانبه، که در هندسه‌ای چندلایه و متکثر آموخته و به کار بسته است. از اتاق‌های صداوسیما تا کرسی ریاست مجلس و مأموریت‌های دیپلماتیک پنهان و پیدای سال‌های پرمناقشه، لاریجانی ذخیره‌ای از مهارت‌های گفت‌وگو اندوخته که امروز در میدان پیچیده‌ امنیت ملی، به‌مثابه سرمایه‌ای استراتژیک تعریف می‌شود.

مترجم نهادها : در نظام حکمرانی ایران، جایی که گاه نهادهای کلیدی حتی زبان مشترک ندارند، لاریجانی توانسته با منشِ میانجی‌گر، فاصله میان نهادهای موازی یا متعارض را به پل‌هایی ارتباطی بدل کند. نقش او در برقراری رابطه‌های عرضی مؤثر میان لایه‌های مختلف قدرت، بی‌تردید یکی از وجوه مغفول اما تعیین‌کننده‌ اثرگذاری اوست.

اعتدال‌گراییِ آزمون‌پس‌داده: شاید در فضای سیاسی امروز که قهر و تندخویی در سیاست‌ورزی خریدار بیشتری دارد، کمتر سیاستمداری حاضر به سکوت در بزنگاه‌های طرد و حذف باشد. اما لاریجانی دوبار ردصلاحیت شد بی‌آن‌که بر طبل جدل بکوبد. این خویشتنداری ، امروز برای جایگاهی همچون دبیری شورای عالی امنیت ملی، سندی است بر بلوغ سیاسی و تضمینی برای اعتمادآفرینی در سطوح عالی نظام.

ریسک‌های پنهان

سایه حلقه سازی :‌ زمزمه‌ برخی نزدیکان پیشین لاریجانی مبنی بر بهره‌گیری ابزاری از دبیرخانه شعام به‌عنوان «سکوی پرتاب انتخاباتی»، اگر به سطوح بالای تصمیم‌سازی تسری یابد، می‌تواند سرمایه‌ اعتماد را مستهلک و شمشیر نفوذ او را کند سازد. در دستگاهی که اقتضایش «فراجناحی‌گری مطلق» است، کمترین شائبه‌ حلقه‌سازی سیاسی، مأموریت جدید را به حاشیه می‌راند و میدان عمل را محدود می‌کند.

کلوبِ کهن‎سالان : دو دهه کار با یک هسته‌ ثابت سبب شده پیرمردهای کارکشته همچنان نزدیک‌ترین حلقه‌ اطراف لاریجانی باشند. اگر دبیر جدید شعام فقط بر همان تیم سالخورده تکیه کند، سرعت تصمیم‌سازی با ریتم تحولات نسلِ ‌Z همگام نخواهد شد و ابتکار عمل به‌سرعت در فضای داده‌محور امروز از دست می‌رود. راه‌ علاج، جذب کارشناسان جوان و چابک در صفِ نخست تصمیم‌سازی و تنزّلِ نقشِ نسل قبلی به هیئتِ مشاوران ارشد است؛ ترکیبی که هم امتیاز تجربه را حفظ می‌کند و هم موتور اقدامات نوآورانه را روشن نگه می‌دارد.

توصیه ای به دبیر جدید شعام

از واکنش تا پیش‌بینی :‌ بی‌تردید امروز، دیگر دوران «مدیریت آتش‌نشانی» در مسائل امنیتی به سر آمده است. تجربه‌ سه دهه‌ گذشته به ما آموخته که خاموش‌کردن بحران، هرچند ضروری است، اما هرگز به معنای اقتدار نیست. آنچه اقتدار می‌سازد، قدرت پیش‌بینی و پیشگیری است. اگر دبیری شورای عالی امنیت ملی بخواهد در تراز تهدیدات پیچیده‌ جهان امروز عمل کند، باید از منطق واکنش، به منطق پیش‌نگری مهاجرت کند. استفاده از مدل‌های داده‌محور، تحلیل کلان‌الگوها و بهره‌گیری از ابزارهای هوش مصنوعی، نه تجمل تکنولوژیک، بلکه اقتضای زمانه است. لاریجانی اگر بخواهد شعام را از نهاد مدیریت بحران به مرجع پیشگیری راهبردی ارتقا دهد، باید پیش از آن که بحران فوران کند، نقطه جوش را بشناسد و با مداخله‌ای آرام اما هوشمند، از آتش جلوگیری کند. پیشگیری، امروز مهم‌ترین شکل اقتدار است. مسائلی مهمی چون نارضایتی های اقتصادی ، بحث اینترنت ،‌ حجاب و از همه مهم تر مسئله جنگ نیاز به مدیریت پیشگیرانه دارد.

 گفت‌وگو پیش از اجماع : در ساختارهای پیچیده تصمیم‌سازی، به‌ویژه در نهادهای امنیتی و راهبردی، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، جمع‌شنوی پیش از جمع‌بندی است. به بیان دیگر، نمی‌توان انتظار تصمیمات مؤثر و ماندگار داشت، مگر آنکه صداهای متکثر پیشتر در فضای گفت‌وگو به رسمیت شناخته شده باشند. پیشنهاد تشکیل «اتاق ایده‌پردازی» با حضور نمایندگانی از همه اضلاع اصلی شورای عالی امنیت ملی و گاهی اوقات دعوت از صداهایی با نظرات مختلف، ضرورتی برای مهار دو آسیب مزمن است: نخست، غلبه‌ نگاه‌های تک‌صدایی و دوم، نفوذ ایده‌های مختلف جناحی در سازوکارهای تخصصی. این اتاق، اگر به درستی طراحی شود، می‌تواند اختلاف دیدگاه‌ها را پیش از آنکه به اصطکاک‌های رسمی بدل شود، به بستری برای زایش اندیشه‌ مشترک تبدیل کند.

خراسان