به نقل از ایرنا، مسعود پزشکیان رییس جمهور کشورمان، در نخستین سفر رسمی دوجانبه خود پس از پایان جنگ 12 روزه ایران و اسراییل، روز شنبه 11 مرداد راهی اسلام آباد می شود؛ سفری که نه تنها با هدف تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی با پاکستان انجام می شود، بلکه پیام های مهمی در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای به همراه دارد. این سفر در شرایطی صورت می گیرد که منطقه همچنان در تبعات سیاسی، امنیتی و روانی درگیری نظامی اخیر به سر می برد و نگاه بسیاری از تحلیلگران به این سفر، ناظر بر پیوند آن با تحولات امنیتی و دیپلماتیک پس از جنگ است.

در جریان جنگ 12 روزه، پاکستان با اتخاذ موضعی روشن، تجاوز اسراییل و آمریکا به خاک ایران را به شدت محکوم کرد و حمایت معنوی قابل توجهی از جمهوری اسلامی ایران به عمل آورد. نماینده پاکستان در شورای امنیت سازمان ملل، در هر دو نشست اضطراری این شورا که با موضوع تجاوز اسراییل به ایران برگزار شد، از جمله کشورهایی بود که یکی از محکم ترین مواضع را اتخاذ کرد. این مواضع سبب شد جایگاه پاکستان در نگاه دیپلماسی منطقه ای ایران ارتقا یابد و همین مسئله به سفر رییس جمهور ایران به اسلام آباد معنایی فراتر از یک دیدار تشریفاتی ببخشد.

انتظار می رود دو کشور در این سفر بر گسترش همکاری ها در حوزه های تجارت، انرژی، مرزها و امنیت منطقه ای تمرکز کنند. این تعامل سازنده، بستر مناسبی برای احیای برخی پروژه های مشترک از جمله خط لوله گاز، تسهیل تبادلات مرزی و تسریع در توافقات اقتصادی خواهد بود.

افزون بر این، انتخاب پاکستان در این مقطع زمانی، نشانه ای روشن از اولویت راهبردی شرق در سیاست خارجی دولت جدید تهران است. در حالی که روابط ایران با کشورهای غربی در سایه بحران های هسته ای و تنش های امنیتی در حال رکود است، نگاهی عمل گرایانه به همسایگان شرقی، بخشی از رویکرد تعدیلی دستگاه سیاست خارجی ایران محسوب می شود. همزمانی این سفر با روندهای جدید در مناسبات منطقه ای، از جمله شکل گیری محورهای امنیتی تازه و افزایش فعالیت گروه های تندرو در مرزهای مشترک، باعث شده تا این سفر صرفاً یک دیدار دوجانبه تلقی نشود، بلکه در چارچوبی بزرگ تر از بازتعریف معادلات امنیتی در آسیای جنوبی و غربی نیز مورد توجه قرار گیرد.

برای بررسی ابعاد، اهداف و دستاوردهای مورد انتظار از این سفر با ماشاالله شاکری سفیر پیشین کشورمان در پاکستان گفت وگو کردیم.

پاکستان در حال تجربه روابط متفاوتی با ایالات متحده است

رییس جمهور ایران روز شنبه عازم پاکستان خواهد شد ارزیابی شما از این سفر و اهمیت آن در روابط دو کشور به ویژه در مقطع کنونی چیست؟

برای این سفر می توان ابعاد مختلفی را در نظر گرفت که از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ در چارچوب بستر روابط با کشورهای همسایه نیز سفر آقای رییس جمهور واجد اهمیت بوده و جنبه های مختلف فرهنگی، اقتصادی، تمدنی و حتی هویتی را می توان برای آن برشمرد؛ که همگی در جای خود اهمیت دارند.

پاکستان اکنون در شرایطی ویژه قرار دارد و تحولات خاصی در مناسبات این کشور با ایالات متحده رخ داده است. از جمله می توان به سفر ژنرال عاصم منیر به واشنگتن و ضیافت ناهاری اشاره کرد که دونالد ترامپ برای ژنرال پنج ستاره و فرمانده ارتش پاکستان، ترتیب داد. در آن دیدار، عبارتی معنادار از سوی ترامپ مطرح شد: شما ایران را بهتر از بسیاری دیگر می شناسید و روابط شما با اسراییل نیز چندان بد نیست. پاکستان یکی از همسایگان قدرتمند جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی است. این کشور در حال حاضر ریاست شورای امنیت را نیز بر عهده دارد. در خصوص جنگ تحمیلی علیه کشور ما، همچنین پیش از آن در موضوع غزه و تجاوز رژیم صهیونیستی به آن منطقه، مواضع پاکستان از جمله برجسته ترین مواضع کشورهای اسلامی و منطقه ای بوده است. حمایت نرم افزاری پاکستان از ایران در عرصه بین المللی نیز همواره در زمره حمایت های شاخص قرار داشته و از این منظر، ما قدردان آن هستیم.

با این حال نباید فراموش کرد که پاکستان اکنون در شرایطی ویژه قرار دارد و تحولات خاصی در مناسبات این کشور با ایالات متحده رخ داده است. از جمله می توان به سفر ژنرال عاصم منیر به واشنگتن و ضیافت ناهاری اشاره کرد که دونالد ترامپ رییس جمهور وقت آمریکا، برای ژنرال پنج ستاره و فرمانده ارتش پاکستان، ترتیب داد. در آن دیدار، عبارتی معنادار از سوی ترامپ مطرح شد: شما ایران را بهتر از بسیاری دیگر می شناسید و روابط شما با اسراییل نیز چندان بد نیست. این جمله، عبارتی دو وجهی بود و در کنار آن، اقدام بی سابقه رییس جمهور آمریکا در ترتیب دادن ناهار برای فرمانده ارتش پاکستان، معنای قابل توجهی داشت.

پس از آن، سفر ژنرال ظهیر احمد بابر، فرمانده نیروی هوایی پاکستان، به ایالات متحده و نیز سفر آقای اسحاق دار، وزیر امور خارجه و دیدار او با مقامات آمریکایی نظیر مارکو روبیو، همتای آمریکایی اسحاق دار، نکاتی است که در ارتباط با سفر رییس جمهور ایران به پاکستان باید مدنظر قرار گیرد. همچنین اعطای عالی ترین نشان نظامی به ژنرال آمریکایی، مایکل کوریلا، از سوی آصف علی زرداری، رییس جمهور پاکستان، نشان دهنده روندی است که طی آن، اسلام آباد در حال بازسازی روابط خود با واشنگتن چه به ابتکار خود و چه بر حسب علایق و خواست های آمریکایی ها است.

پاکستان کشوری است که مهارت بالایی در ایجاد توازن در روابط خارجی خود دارد. همان گونه که روابطش با چین را حفظ کرده، تلاش کرده است روابط خود با آمریکا را نیز حفظ کند. از این رو، مجموعه این مولفه ها باید از سوی مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران در گفت وگوها و مناسبات شان با مسئولان پاکستانی مدنظر قرار گیرد.

من بعید نمی دانم که پاکستان در شرایط کنونی، نوعی رسالت منطقه ای را برای خود، به ویژه در جهت ایجاد آرامش در منطقه قائل است. با این حال، این آرامش باید از منظر جمهوری اسلامی ایران نیز مورد ادراک پاکستان قرار گیرد. در عین حال، ما نیز باید شرایط ویژه پاکستان را درک کنیم. به گمان من، این درک متقابل و سطح بالای فهم سیاسی، در میان مقامات کشور ما وجود دارد.

معذوریت های نهادهای قدرت را در کشورهای مختلف درک می کنیم

با توجه به شرایط فعلی پاکستان و نگاه خاصی که در دولت دوم دونالد ترامپ متوجه اسلام آباد شده است، آیا ایران با توجه به مناسبات منحصر به فرد خود با این کشور، میتواند از ظرفیت همسایه شرقی در حوزه روابط با آمریکا بهره ببرد؟

بله، همان طور که بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس توانستند منویات عالیه خود را از طریق ارتباطات خاص به طرف آمریکایی منتقل کنند و در این مسیر نیز موفق بودند، به نظر من، پاکستانی ها نیز باید نوعی رسالت دوجانبه را بر عهده داشته باشند. البته ما انتظار نداریم که همه کشورها در تمامی موضع گیری های خود جانبدارانه از ایران حمایت کنند، چرا که به هرحال، ما معذوریت های نهادهای قدرت را در کشورهای مختلف، از جمله در آمریکا و پاکستان، درک می کنیم و می دانیم که تا چه اندازه برخی از این مواضع تحت تأثیر ساختار و منافع آمریکا شکل می گیرد.

با این حال، انتظار جمهوری اسلامی ایران باید این باشد که همان طور که ما معذوریت های آنان را درک می کنیم، آن ها نیز مواضع اصولی و انتظارات مردمی و مشروع کشور ما را درک کرده و به طرف آمریکایی منتقل کنند؛ به گونه ای که این مطالبات و نگرش ها به درستی بازتاب یابد و از سوی آمریکا مورد توجه قرار گیرد.

ضرورت اجرای دقیق توافقات امنیتی میان تهران-اسلام آباد

در جریان سفر سال گذشته سرلشکر شهید باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح پیشین کشورمان به پاکستان و دیدار با ژنرال عاصم منیر، توافقی امنیتی میان دو کشور به امضا رسید که امیدهایی را برای ایجاد ثبات و امنیت در مرزهای شرقی کشورمان ایجاد کرد؛ آیا تسریع عملیاتی شدن این توافق می توان در سفر رییس جمهور مورد تاکید قرار بگیرد؟

آنچه میان سرلشکر شهید باقری و آقای عاصم منیر توافق شده، همچنان پابرجاست و می تواند تداوم یابد. این توافق به عنوان تعهدی دوجانبه میان حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت پاکستان تلقی می شود و طبیعتاً باید مورد توجه دو طرف باقی بماند.

پاکستان در حال حاضر با چالش های متعددی در حوزه امنیتی مواجه است. از جمله اختلافات دیرینه میان پاکستان و هند که منجر به ناامنی هایی در مناطق مرزی شده است. همچنین، ناامنی هایی میان پاکستان و افغانستان نیز وجود دارد. اگرچه از پرداختن به وضعیت چین صرف نظر می کنیم، اما نباید فراموش کرد که در مناطق سین کیانگ نیز لایه هایی از ناامنی وجود دارد که البته ورود به جزییات آن در این مجال نمی گنجد.

توافق میان سرلشکر شهید باقری و عاصم منیر، بازتاب دغدغه های دیرین تهران بود که همواره به اسلام آباد منتقل شده است. با این حال، ابتکار عملی که از سوی سرلشکر شهید باقری صورت گرفت، به شکل گیری توافقی رسمی انجامید. با این وجود، باید اذعان داشت که زمان بر خواهد بود تا دولت پاکستان بتواند سیطره و کنترل خود را بر مناطق دورافتاده و کم دسترس تقویت کند.در خصوص روابط ایران و پاکستان نیز، هرچند در مقایسه با موارد ذکرشده، میزان ناامنی کمتر و محدودتر است، اما همچنان برخی نگرانی ها پابرجاست. در داخل پاکستان، حوادث امنیتی به ویژه در ایالت بلوچستان، به طور مکرر رخ می دهد. اگر اغراق نکرده باشیم، سالانه ده ها حادثه امنیتی در این نواحی ثبت می شود. بخشی از این وضعیت ناشی از نارسایی های انتظامی و ضعف در کنترل امنیت در مناطقی مانند شمال بلوچستان، وزیرستان و پشتونستان است؛ مناطقی که عمدتاً هم مرز با افغانستان هستند. این مناطق به دلیل بافت قبیله ای و شرایط خاص جغرافیایی، به طور مستمر شاهد فعالیت های خرابکارانه هستند.

در این میان، بیشترین قربانیان را خود نیروهای نظامی و انتظامی پاکستان می دهند. حتی اتباع خارجی فعال در پروژه های مشترک با پاکستان، مانند چینی ها، نیز در معرض تهدید قرار گرفته اند. شواهد متعددی بر این وضعیت گواهی می دهد.

توافق میان سرلشکر شهید باقری و عاصم منیر موضوع جدیدی نبوده، بلکه بازتاب دغدغه های دیرین تهران است که همواره به اسلام آباد منتقل شده است. با این حال، ابتکار عملی که از سوی سرلشکر شهید باقری صورت گرفت، به شکل گیری توافقی رسمی انجامید. با این وجود، باید اذعان داشت که زمان بر خواهد بود تا دولت پاکستان بتواند سیطره و کنترل خود را بر مناطق دورافتاده و کم دسترس تقویت کند. هرچند این امر از مسئولیت اسلام آباد کم نمی کند اما از جانب جمهوری اسلامی ایران نیز لازم است با شکیبایی و در عین حال پیگیری مستمر، موضوع را دنبال کرد.

این مسئله باید در تمامی ملاقات ها، سفرها و گفت وگوهای دوجانبه مورد تأکید قرار گیرد و تقویت توافقات امنیتی میان دو کشور پیوسته به مقامات پاکستانی گوشزد شود. امیدوارم جناب آقای دکتر پزشکیان نیز در جریان این سفر، این موضوع مهم را در دیدار با مقامات پاکستان یادآور شوند و بر لزوم اجرای دقیق توافقات امنیتی تأکید نمایند.

زمینه برای همکاری های اقتصادی متقابل میان تهران و اسلام آباد کاملاً فراهم است

در حال حاضر و به اذعان آمار و کارشناسان سطح روابط تجاری و اقتصادی دو کشور مطلوب و ایده آل نیست؛ موانع این عدم توسعه و راه های بهبود آن را چه می دانید؟

پیشرانه های اقتصادی، به ویژه در روابط ایران و پاکستان، به نظر من باید در هر دو سو، یعنی هم در ایران و هم در پاکستان، توسط بخش خصوصی مدیریت و هدایت شوند. دولت ها بیشتر نقش تسهیل گر در مناسبات دارند و می توانند به عنوان روان کار در تنظیم قراردادها و تدوین اسناد بالادستی ایفای نقش کنند.

در حال حاضر، میان ایران و پاکستان یک شرکت سرمایه گذاری مشترک تشکیل شده که عمر آن به حدود بیست سال می رسد، اما هنوز نتوانسته گام مؤثری در جهت نزدیکی اقتصادی میان دو کشور بردارد. به نظر من، ما در ایران ظرفیت بسیار بالایی در حوزه خدمات فنی و مهندسی داریم و توانمندی خود را نیز در سطح جهانی اثبات کرده ایم. در زمینه سازه های زیربنایی انرژی، حمل ونقل، پتروشیمی و سایر صنایع زیرساختی، جمهوری اسلامی ایران در منطقه دست بالا را دارد و این مزیت می تواند با کشور پاکستان به اشتراک گذاشته شود.

پیشرانه های اقتصادی، به ویژه در روابط ایران و پاکستان، به نظر من باید در هر دو سو، یعنی هم در ایران و هم در پاکستان، توسط بخش خصوصی مدیریت و هدایت شوند. دولت ها بیشتر نقش تسهیل گر در مناسبات دارند و می توانند به عنوان روان کار در تنظیم قراردادها و تدوین اسناد بالادستی ایفای نقش کنند.اگر جناب آقای رییس جمهور در این سفر تمرکز ویژه ای بر این موضوع داشته باشند و طرف پاکستانی را متقاعد کنند که این همکاری یک اقدام برد-برد برای هر دو کشور خواهد بود، می توان امیدوار بود که به نتایج ملموس اقتصادی دست یابیم. به ویژه در حوزه هایی مانند صادرات انرژی از ایران به پاکستان، اعم از گاز، نفت یا فرآورده های نفتی، ما در موضع برتری قرار داریم و می توانیم به پاکستان کمک کنیم.

در مقابل، برخی از محصولات پاکستانی نیز در بازار ایران از کیفیت بالایی برخوردارند. محصولات باغی، کشاورزی، فرآورده های گوشتی و همچنین تولیدات نساجی این کشور در سطح منطقه بسیار باکیفیت اند. بنابراین، زمینه برای همکاری های متقابل کاملاً فراهم است. در این میان، ضروری است که به بخش خصوصی دو کشور امکان و فضای بیشتری برای فعالیت داده شود. رفت وآمدها باید افزایش یابد و بازرگانان دو کشور باید فرصت پیدا کنند تا یکدیگر را بهتر بشناسند، اعتمادسازی کنند و شبکه های ارتباطی خود را توسعه دهند. البته موانع بانکی نیز وجود دارد، اما برای آن هم می توان راهکارهایی اندیشید. در مجموع، مسیر همکاری اقتصادی میان دو کشور وجود دارد، به شرطی که اراده، برنامه ریزی و اعتمادسازی متقابل در دستور کار قرار گیرد.

انتظار از پاکستان برای کمک به ترمیم زیرساخت های نظامی ایران دور از واقعیت نیست

متعاقب پایان جنگ تحمیلی 12 روزه، ایران در حال ترمیم زیرساخت های نظامی خود است. این در حالی است که پاکستان به عنوان یکی از کشورهای حامی ایران در این جنگ، از قابلیت بالایی در حوزه نظامی برخوردار است و این قابلیت را در جنگ اخیر با هند نیز نشان داده است؛ آیا تهران می تواند در حوزه نظامی نیز دستور کار مشترکی را با اسلام آباد دنبال کند؟

انتظارات ما در این حوزه، انتظاراتی دور از واقعیت نیست. پاکستان در گذشته توانایی خود را در به کارگیری جنگ افزارهای مدرن نظامی به خوبی نشان داده و حضورهای متعددی در عرصه تنش های نظامی داشته است. همچنین، در همکاری با کشورهای اسلامی نیز عملکرد قابل توجهی از خود نشان داده است.

از این رو، به نظر من، چنین انتظاری میان دو کشور برادر، همسایه و هم آهنگ، نه تنها دور از دسترس نیست، بلکه منطقی و مبتنی بر واقعیات میدانی و تاریخی است. البته مسئله اصلی در این جا نحوه تبیین این انتظارات و رساندن آن به اطلاع طرف پاکستانی است؛ این که این مطالبات چگونه در چارچوب استراتژی های نظامی پاکستان و در مناسبات همسایگی شان با ایران تعریف و گنجانده شود، موضوعی تخصصی است که طبیعتاً من در آن حوزه صاحب نظر نیستم و نمی توانم به طور دقیق اظهارنظر کنم.

پاکستان نگاه جدی تری به موضوع واردات گاز از ایران داشته باشد

موضوع خط لوله صلح ایران و پاکستان در حال حاضر به یک پرونده حقوقی در روابط دو کشور تبدیل شده، به نظر شما روند تعلل در اجرای این خط تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و چرا طرف پاکستانی در این زمینه تردید دارد؟

قطعاً، ما انتظار داشتیم که آماده سازی هایی که از سوی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته، مورد توجه و پیگیری جدی طرف پاکستانی قرار گیرد. خط لوله ای که از سمت ایران تا نزدیکی مرزهای پاکستان کشیده شده، خود نشانه ای روشن از عزم جدی ما برای صادرات گاز به این کشور است. همان گونه که ایران به برخی دیگر از همسایگان خود گاز صادر می کند، از توانایی کافی برای صادرات به پاکستان نیز برخوردار است.

انتظار ایران این است که پاکستان نه صرفاً به خاطر تعهدات همسایگی یا همکاری دوجانبه، بلکه به خاطر منافع و رفاه مردم خود، نگاه جدی تری به موضوع واردات گاز از ایران داشته باشد و برای تحقق آن، تمهیدات و زیرساخت های لازم را فراهمدر واقع، حجم گازی که پاکستان از مجموع تولیدات گاز ایران نیاز دارد، در مقایسه با ظرفیت بالای ما، چندان زیاد نیست. افزون بر آن، ما حتی می توانیم گاز مورد نیاز را از دیگر کشورهای حوزه پیرامونی تأمین کرده و مازاد آن را به صورت سوآپ در اختیار پاکستان قرار دهیم.

با این حال، میزان سرمایه گذاری و اراده ای که از سوی پاکستان در این زمینه مشاهده می شود، متناسب با نیاز و علایق واقعی آن کشور نیست. این در حالی است که خود پاکستان بیشترین آسیب را از کمبود انرژی متحمل می شود و آثار آن مستقیماً بر اقتصاد و زندگی روزمره مردم این کشور نمایان است.

از این رو، انتظار ما این است که پاکستان نه صرفاً به خاطر تعهدات همسایگی یا همکاری دوجانبه، بلکه به خاطر منافع و رفاه مردم خود، نگاه جدی تری به موضوع واردات گاز از ایران داشته باشد و برای تحقق آن، تمهیدات و زیرساخت های لازم را فراهم کند.

با توجه به ظرفیت بالای فنی و مهندسی که در ایران وجود دارد، ما آمادگی لازم برای ادامه لوله گذاری و توسعه زیرساخت ها را داریم. حال آن که ادامه این مسیر نیازمند عزم متقابل و همکاری جدی تر طرف پاکستانی است.