به نقل از ایسنا روح الله اسلامی با اشاره به اینکه مهاجران افغانستانی حاضر در ایران به دو دسته پیش و پس از قدرت گیری طالبان تقسیم می شوند، اظهار کرد: شبیه ترین و نزدیک ترین کشور به افغانستان، ایران است. مردم این کشور احساس نزدیکی زیادی با ما دارند و زبان مشترک در نزدیکی بیشتر آن ها با جامعه ایرانی جایگاه ویژه ای دارد. به همین دلیل هرگاه کشورشان دچار بی ثباتی سیاسی و آشفتگی اقتصادی و امنیتی می شود، ایران با داشتن مرز غیر قابل مهار، کشور هدف آن ها برای مهاجرت بوده است و تا به الان چندین موج مهاجرتی به ایران داشته اند. کما اینکه طبق آمار منتشرشده، از پس از روی کار آمدن طالبان، سه میلیون افغانستانی وارد ایران شده اند و چند ماه پیش نیز وزیر کشور از حضور هشت میلیون تبعه افغانستانی در ایران خبر داده بود که از این میان، دو میلیون نفر غیرمجازاند.

وی با بیان اینکه بخشی از اتباع افغانستانی اصلا توسط دولت ایران ثبت نشده اند، اضافه کرد: کسانی که در موج های اول وارد ایران شده بودند، مشاغلی را بر عهده دارند و فرزندان شان در ایران متولد شده و تحصیل کرده اند و حتی بعضا یکی از والدین شان ایرانی است. لذا جامعه پذیری بسیار بالایی دارند و فرهنگ و عرف ایران را پذیرفته و به آن عادت کرده اند. اما موج آخر که پس از روی کار آمدن طالبان در سال 1400 وارد ایران شدند، جوان تر هستند، بیشتر آنان را مردان مجرد تشکیل داده اند، اصلا هویتشان ثبت نشده، در کشورمان جابجایی زیاد داشته اند، جامعه پذیری شان بسیار کم است و بسیاری از آنان به این دلیل وارد ایران شده اند که از این طریق به کشورهای دیگر سفر کنند.

این تحلیلگر مسائل سیاسی ادامه داد: مهم ترین مسئله این موج مهاجران افغانستانی جامعه پذیر نبودن آن ها است که مشکلات بسیاری برای کشورمان درست کرده است. به دلیل ثبت نشدن هویتشان، نظارت و کنترلی روی آنان وجود نداشته، آموزش و تربیت لازم را ندیده اند و احساس رهایی می کنند. در نتیجه به سمت خلاف، دزدی، قتل، زورگیری و مشارکت در جنگ علیه کشورمان حرکت کرده اند. با اینکه میان مهاجران افغان افراد فرهیخته، تاجران، دانشجویان و کسانی که بسیار باشخصیت هستند و از سال ها قبل به کشورمان آمده اند نیز وجود دارد، اما موج اخیر مهاجران با کارهای خود وجهه آنان را هم خراب کردند.

اسلامی با اشاره به اینکه کشورمان ظرفیت پذیرش هشت میلیون مهاجر افغان را ندارد، بیان کرد: باید برای هر کدام از اتباع، مسکن، آب، یارانه و هزینه های آموزشی و بهداشتی در نظر گرفته شود و این برای ما مشکل ساز است . از همه موارد مهم تر اینکه به دلیل عدم ثبت بخشی از افغانستانی ها، جرم های سنگینی از آدم ربایی تا قاچاق مرتکب شده اند. در بین کشورهایی که مقصد مهاجران افغانی بوده اند، کشورهایی مانند پاکستان نیز مانند ما برنامه خاصی برای پذیرش افغان ها نداشته اند، اما بیشترین تعداد افغانستانی، وارد کشور ما شده در حالی که هیچ جای دیگر دنیا چنین نبوده در کشورهای دیگر 10 هزار تا 50 هزار نفر و نهایتا دو میلیون افغانستانی پا گذاشته اند، زیرا در کشورهایی مانند ترکیه مهاجرین را اول بررسی و ثبت می کنند و بر اساس آمایش، مکان اقامت هر فرد مشخص می شود.

وی با بیان اینکه کشورهای آمریکایی و اروپایی هم فقط نزدیک به سه سال دوره های آموزش زبان می گذارند، مهاجران را با هویت کشورشان آشنا می کنند و جامعه پذیری اتفاق می افتد، گفت: درست است که افغان ها زبان فارسی را می دانند و نیاز به آموزش نیست، اما ما باید هویت این افراد را ثبت کنیم، برایشان کارت صادر و مشخص شود آن فرد با چه هدفی وارد ایران شده است و تحت کنترل قرار گیرند. ما نهایتا به دو میلیون افغانستانی نیازمندیم و میزبانی از هشت میلیون نفر، خارج از توان مان است. پس باید اولویت بندی هم شوند. مثلا اولویت را به تجار، سرمایه گذاران، کارآفرینان، دانشجویان و سپس مشاغل کارگری دهیم. بخشی از مسئله تقصیر افغانستانی ها نیست. سیاست های ما هم نسبت به مهاجران دوگانه بوده است. در یک زمان سیاست های مان به سمت رهاگذاشتن مرزها بوده که باعث ورود تعداد زیادی افغانی به کشور شده و زمانی دیگر به سمت بستن مرزها تغییر سیاست داده ایم. در نتیجه باید برنامه ریزی مشخصی انجام شود و متناسب با نیازهای مان به اقشار مختلف افغان اجازه ورود به کشور دهیم.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه ایرانیان در حق مردم افغانستان خوبی های زیادی کرده اند، افزود: آن ها از امکانات رفاهی ما استفاده کردند و حتی طبق دستور رهبر انقلاب، ما کودکان افغانستانی فاقد مدارک قانونی را هم در مدارس مان ثبت نام می کردیم. ما در ایران حدود 600 هزار دانش آموز افغانستانی داریم و همواره با آنان به خوبی برخورد کردیم. اگر کشورمان خوب نبود که بیشترین تعداد افغانستانی در ایران حضور نداشت. 20 درصد کل جمعیت افغانستان، در ایران هستند. این حجم عجیب و غریب از هزینه روی آب، یارانه های سوخت، اجاره خانه و تمام موضوعات دیگر مانند بهداشت و امنیت تاثیر می گذارد. ولی باز هم ما در این سال ها روی باز نشان دادیم و حال به دلیل افزایش جمعیت، عدم سیاست گذاری منسجم مهاجرتی و مشکلات و جرایمی که نسل اخیر افغان برای کشور ایجاد کردند، ناچار به طرد مرز بخشی از آنان شدیم که فقط هم شامل مهاجرین غیرقانونی می شود.

اسلامی با اشاره به سوء پیشینه دولت افغانستان در ندادن حقوق حقه ایران، ادامه داد: به نظر من با مشکلات پیش آمده بهتر است تنها دو تا دو و نیم میلیون تبعه افغان در ایران بمانند و بقیه به کشورشان برگردند. به خصوص که طالبان در تعامل با ایران کارنامه موفق و درخشانی ندارد. تامین حقابه از ایران از رود هیرمند، مطالبه ما طبق حقوق و قراردادهای بین الملل است، اما در این زمینه با بی توجهی طالبان مواجهیم. هامون دریاچه مشترک میان دو کشور است و طرف مقابل نمی تواند روی آب روان سد ببندد و رهایش کند تا به نمکزارها برود، اما وارد ایران نشود. اگر آن ها اجازه روان شدن آب به سمت ایران را می دادند، حداقل آب اتباع خودشان در ایران تامین می شد. جدا از آموزش، بهداشت و سایر امکاناتی که ما برایشان فراهم کردیم، باید حداقل در بخش کوچکی از تامین آب اتباع خودشان که سهیم باشند. در مورد عدم حق تحصیل زنان نیز طالبان می گویند این مسئله داخلی است . در حالیکه مسئله اصلا داخلی نیست، اگر آنان موضوع درس خواندن زنان را حل می کردند الان قریب به دو میلیون نفر وارد ایران نمی شدند تا دخترانشان از نعمت تحصیل محروم نشوند.

وی با تاکید بر لزوم انجام مذاکرات با طالبان در خصوص مسائل آب و زنان، اضافه کرد: مسئله بانوان افغانستان اصلا موضوع داخلی نیست و تاثیر مستقیمی بر مدارس ما می گذارد. ما خودمان کمبود مدرسه، معلم و امکانات داریم و اصلا نمی توانیم 600 تا 700 هزار دانش آموز را نگهداری کنیم و آموزش دهیم. اگر طالبان مسئله آموزش زنان را حل می کردند، بخش عمده ای از مشکلات ما هم حل می شد. در خصوص موضوع آب نیز اکنون طالبان دیگر حتی تنها به بستن هامون راضی نیستند، بلکه در سدسازی با ترکیه همراه شده اند و راه ورود آب از شمال شرق تا غرب کشور را مسدود کرده اند. اشرف غنی هم به همین منوال پیش رفت و سرنگون شد، زیرا جز آزار و اذیت برای مردم و کشورهای همسایه اش چیزی دیگری نداشت.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به مبانی حقوق بین الملل در طرد مرز اتباع، اظهار کرد: اول اینکه آنان اخراج نشدند، بلکه به کشور خودشان بازمی گردند. کسی که فرار کرده، ثبت هویت نشده، غیرقانونی به ایران آمده، آن هم با این مقیاس از جمعیت، مسلما باید به کشور خودش برگردد. در کشورهای دیگر مثل آمریکا و انگلیس شاید در سال 1000 افغانی وارد شوند که همان هم هر چند وقت یک بار بازگردانده می شوند، زیرا مشکلات متعددی برای دولت ایجاد می کنند. ما اخراج نمی کنیم. در حال حاضر گفته شده کسانی که پدر یا مادرشان ایرانی باشد، در ایران متولد شده باشند، کارمندان دولت، نظامیان و کسانی که گذرنامه دارند می مانند. تنها دو میلیون نفر یعنی کسانی که از آن ها هیچ مدرکی ثبت نشده، خودشان در حال بازگشتند. ما اعلام کردیم تا در مدت معین شده خارج شوند و خودشان عزم رفتن دارند.

پایان مهمان نوازی بی قید و شرط؛ نیازمند بازتعریف سیاست های مهاجرتی در قبال اتباع افغان هستیم

روح الله اسلامی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

اسلامی در پاسخ به اینکه اتباع بازگشتی به افغانستان چه دستاورد و چالش هایی را با خودشان به این کشور منتقل می کنند، گفت: اگر کسانی را که به ایران آمده اند با کسانی که وارد پاکستان شدند مقایسه کنیم، می بینیم بسیار خوش پوش، خوش زبان و کاملا متفاوت هستند. اتباع افغان بازگردانده شده از پاکستان فقیرتر، رنجیده تر هستند و عمدتا بی سواد هستند. منتها ما دیگر بیش از این توانایی پذیرفتن اتباع را نداریم. یک مهمان نهایت یک ماه می ماند ما نمی توانیم برای چند سال نیازهای هشت میلیون نفر را تامین کنیم. اگر اوضاع خودمان بهتر بود، تورم، بیکاری، مشکل آب و مسائل این چنینی بیداد نمی کرد شاید می شد از حضور این افراد چشم پوشید، اما الان به نظر من ما تا حد امکان مهمان نوازی کرده ایم و از این حد به بعد خودمان با خطرهای بعدی مواجه می شویم.

وی ادامه داد: وقتی افرادی وارد کشورمان می شوند که اصلا ثبت نشده، در خانه های با جمعیت زیاد ساکن می شوند، بعضا چندین زن می گیرند و بچه های بسیار زیادی را به جمعیت اضافه می کنند، طبیعتا ممکن است به سمت اعمال غیرقانونی و ایجاد ناامنی هدایت شوند. اساسا عدم ثبت هویت این افراد، آنان را به اشراری تبدیل می کند که می توانند هر کاری انجام دهند و فورا برگردند. ما خیلی در این زمینه هزینه داده ایم. اول باید یک سیاست گذاری مشخصی انجام دهیم، مرزها کنترل شود، دوربین بگذاریم و افراد را ثبت و آمایش کنیم. البته باید روی تجار، فرهنگیان و فرهیختگانشان حساب ویژه ای باز کنیم. دختران افغانستانی که در ایران به دنیا آمده اند، بزرگ شدند و مدرسه رفته اند هرگز نباید برگردند. آنان چندین سال در ایران درس خوانده و رنگ افغانستان را ندیده اند. ظلم است که بازگردانده شوند. باید روی آنان سرمایه گذاری کنیم. پس نیازمند سیاست منسجمی در این زمینه ها هستیم.

این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به موضع رسمی دولت طالبان به بازگرداندن افغان ها، اظهار کرد: آن ها می گویند ما توان پذیرش مهاجران بازگشته را نداریم. کارنامه شان هم نشان داده بیشتر به جای حل کردن مشکلات شهروندانشان، مسئله سازی می کنند و سیاست های ارتجاعی خاصی را در پیش گرفته اند. البته دولت طالبان به دو دسته تقسیم می شود؛ گروهی که در قندهار سکونت دارند و تندرو هستند و احکام عجیب و عقب افتاده ای صادر می کنند. گروهی دیگر که در کابل هستند، معتدل تر و عاقل تراند و از صحبت هایشان مشخص است دنبال راهکار مشکلات می گردند. به نظرم ایران می تواند با این گروه در خصوص مسائل مختلف از جمله دیپلماسی آب و زنان صحبت کند. اگر مشکل آب حل شود، مشکل ریزگردها، خالی شدن روستاها و اشتغال زایی نیز برطرف می گردد. در حداقل ترین شرایط، طالبان همین که مردم خودشان را اذیت نکنند و با سرایت مشکلاتشان به کشورهای دیگر برای همسایگان درد سر ایجاد نکنند، لطف زیادی کرده اند.