به نقل از دنیای اقتصاد، فعالان حوزه سلامت دیجیتال معتقدند که حکم های دولتی مبنی بر فعالیت آنها بارها از سوی سازمان غذا و دارو نقض شده است و این ماجرا تا آنجا ریشه دارد که حتی در جریان جنگ 12 روزه بین ایران و اسراییل که این پلتفرم ها به دنبال قطع اینترنت و اختلال جی پی اس به سختی به فعالیتشان ادامه می دادند به جای تسهیل و همراهی، مدام بر سر راه آنها سنگ اندازی شده است.

در حالی که حدود دو ماه از آخرین نامه رییس سازمان غذا و دارو به داروخانه ها می گذرد، سکوت این سازمان در خصوص فعالیت پلتفرم های حوزه توزیع آنلاین دارو همچنان ادامه دارد. مهدی پیرصالحی در این نامه که به معاونان غذا و دارو دانشگاه و دانشکده های علوم پزشکی، خدمات بهداشتی و درمانی ارسال کرده بود، عملا همکاری داروخانه ها با سکوهای اینترنتی، کسب وکارهای مجازی حمل ونقل کالا در خصوص نسخه پیچی، تهیه و ارسال هرگونه اقلام دارویی را ممنوع اعلام کرد.

در بخشی از متن این نامه آمده بود: هرگونه همکاری مستقیم و غیرمستقیم با سکوهای اینترنتی و کسب وکارهای مجازی حمل ونقل کالا در خصوص نسخه پیچی، تهیه و ارسال هرگونه اقلام دارویی با نسخه و بدون نسخه و اقلام دارویی یارانه ای (مانند شیر خشک) تا زمان ابلاغ دستورالعمل و ضوابط فنی ثبت و پردازش سفارش های خدمات برخط دارورسانی، توسط این سازمان ممنوع بوده و با متخلفان مستند بر قوانین برخورد خواهد شد.

این در حالی است که بخش خصوصی بارها اقدامات مختلفی برای این ماجرا انجام داده و نامه نگاری های بسیاری کرده بود که همگی در نهایت به این تعلیق پس از نامه رییس سازمان غذا و دارو ختم شدند. نیما فاضلی، رییس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران ، در این باره نیز به دنیای اقتصاد می گوید: تاریخچه موضوع دارورسانی دیجیتال و اتفاقات پیرامون آن تا پیش از شروع جنگ 12 روزه کاملا روشن است، اما در یکی دو ماه منتهی به این بحران متاسفانه شاهد اقدامات گسترده ای از سوی سازمان غذا و دارو و انجمن داروسازان بودیم.

به بیان دقیق تر هر جا که امکان خرید تریبون وجود داشت، آنها نهایت استفاده را کردند تا مخالفت خود با دارورسانی آنلاین را به روش های مختلف اعلام و ترویج کنند. به دفعات در مجامع مختلف از مخالفت شان گفتند، علیه پلتفرم ها هجمه رسانه ای به راه انداختند، انواع تهمت ها و تخریب ها و فرافکنی ها را در دستور کار قرار دادند و هر اقدامی که تصور می شد بتواند اعتماد عمومی را نسبت به پلتفرم های دارورسانی خدشه دار کند و این مسیر را به بن بست برساند، در عمل پیاده کردند.

او درباره اقدامات بخش خصوصی برای ابقا در حوزه توزیع اینترنتی دارو توضیح می دهد: در این شرایط بخش خصوصی ساکت ننشست. ما نیز از مسیرهای قانونی پیگیری های لازم را انجام دادیم. از طریق مجلس و کمیسیون اصل 90، از طریق شورای عالی فضای مجازی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و حتی معاونت های مختلف ریاست جمهوری تلاش کردیم با برگزاری جلسات تخصصی، نامه نگاری های مستند و گفت وگو با نهادهای ذی ربط در برابر موج منفی و فضای تخریبی ایجاد شده واکنش نشان دهیم. هرچند از نظر پوشش رسانه ای قدرت تریبون هایی را که در اختیار مخالفان بود نداشتیم، اما پیگیری ها را رها نکردیم.

او معتقد است که در ادامه در پاسخ به این اقدامات مکاتبات و دستورهای متعددی از نهادهای بالادستی صادر شد. همچنین نامه هایی از کمیسیون اصل 90، وزارت ارتباطات، معاونت های ریاست جمهوری و سایر نهادها خطاب به سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت ارسال شد تا مسیر خدمات دارورسانی آنلاین باز شود و از برخوردهای سلبی جلوگیری شود؛ اما در نهایت نتیجه و اقدام خاص و موثری از سوی این نهادها مشاهده نشد.

فاضلی معتقد است که پس از نامه رییس سازمان غذا و دارو، با روش های مختلف و به صورت مکتوب از او خواستند که این نامه را برگردانند و اصلاح کنند، اما این درخواست نیز بی پاسخ مانده است. فاضلی در این باره توضیح می دهد: در خردادماه بخش زیادی از داروخانه هایی که پیش از این با پلتفرم های دارورسانی همکاری می کردند به دلیل نگرانی از تبعات این نامه، همکاری خود را قطع کردند.

این اقدام در حالی صورت گرفت که از طرف دیگر سازمان غذا و دارو خود پلتفرم ها را ملزم کرده بود که تنها با داروخانه های رسمی، یعنی داروخانه هایی که مجوز سازمان غذا و دارو دارند، فعالیت کنند. این در حالی بود که طبق نامه قبلی به طور کلی همکاری پلتفرم ها با تمام داروخانه ها ممنوع شده بود. به این ترتیب شرایط به گونه ای شد که گویی زیرساختی روی آب ساخته شده باشد که با کوچک ترین ضربه فرو می ریزد.

او همچنین توضیح می دهد که با وجود تمام نامه نگاری ها، تذکرات کمیسیون اصل 90 و حتی دستور مستقیم وزیر بهداشت به سازمان غذا و دارو مبنی بر خاتمه دادن به این موضوع، عملا هیچ اقدامی از سوی این سازمان انجام نشد و انجمن داروسازان نیز از مواضع خود عقب نشینی نکرد. فاضلی درباره ادامه این ماجرا در روزهای جنگ نیز می گوید: در همان روزهای ابتدایی جنگ بخش بیشتری از داروخانه ها را نیز از دست دادیم؛ چرا که بسیاری از داروخانه های سطح شهر، به ویژه در تهران، به دلیل شرایط بحرانی تعطیل کردند؛ در نتیجه مشکل دارورسانی دوچندان شد. به این ترتیب بخشی از داروخانه ها را با آن نامه از دست داده بودیم و بخش دیگر را به دلیل تعطیلی ها.

مهدی خدادادی، یکی از فعالان حوزه سلامت دیجیتال، نیز در این خصوص به دنیای اقتصاد می گوید: پیش از وقوع این اتفاقات، در موضوع دارورسانی ما مکاتبات و پیگیری های متعددی داشتیم و قرار بود جلسات مشترکی میان وزارت ارتباطات و وزارت بهداشت برای بررسی و رفع مسائل موجود برگزار شود؛ جلساتی که هدف آن باید کمک به بهبود خدمات رسانی به مردم باشد، نه صرفا حفظ منافع گروه های خاص. با توجه به شرایط موجود و رخدادهای اخیر متاسفانه این جلسات هنوز برگزار نشده و پیگیری های ما بی پاسخ مانده است.

امیدواریم این جلسات در نخستین فرصت برگزار شود، زیرا یک سری تکالیف قانونی وجود دارد که مسوولان مربوطه باید نسبت به اجرای آنها اقدام کنند. او همچنین به این مورد نیز اشاره می کند که طی روزهای گذشته آیین نامه کمیته رسیدگی به مشکلات اقتصاد دیجیتال در شورای عالی فضای مجازی تصویب شده است. این کمیته که قرار است ذیل مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شود و از سایر قوا نیز در آن عضو هستند، وظیفه دارد در هر موردی که مصوبات یا اقدامات دستگاه های اجرایی موجب ایجاد خلل در ارائه خدمات کسب وکارهای دیجیتال شود، ورود و موضوع را بررسی و پیگیری کند.

بر اساس ساختار تعیین شده، تصمیمات و دستورات صادر شده از سوی این کمیته نیز لازم الاجرا خواهد بود. خدادادی همچنین ادامه می دهد: در جلسه تقدیر از کسب وکارهای فعال در حوزه سلامت دیجیتال که طی جنگ 12 روزه خدمات رسانی کردند، اشاره شد که ما بیش از سه سال است که با دولت در نوعی کشمکش قرار داریم، اما متاسفانه دستورات و نامه ها مرتبا نقض می شود و هر بار به بهانه ای جدید، به شکلی متفاوت مسیر فعالیت ما محدود می شود. امیدوارم اکنون که همه ذینفعان بار دیگر مشاهده کردند که اقتصاد دیجیتال عمیقا پای این کشور ایستاده و صرفا به فکر منافع خود نیست، بتوانیم به مسیری منطقی و مناسب برسیم؛ مسیری که در آن تمامی ذینفعان بتوانند گامی رو به جلو بردارند و به دستاوردی ارزشمند دست پیدا کنند.

این سکوت و ادامه سنگ اندازی ها بر سر راه پلتفرم های توزیع آنلاین دارو در حالی اتفاق می افتد که آنها نیز مانند تمام کسب وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتال در طول جنگ 12 روزه بین ایران و رژیم صهیونیستی با قطع اینترنت و جی پی اس دست وپنجه نرم کرده اند، اما فعالان این بخش تلاش کرده اند تا به خدمت رسانی ادامه دهند. احمد طاهرخانی، یکی از فعالان حوزه سلامت دیجیتال، در این باره به دنیای اقتصاد می گوید: یکی از مسائل مهمی که در جریان بحران اخیر و حتی پس از پایان جنگ 12 روزه تاثیرات جدی بر روند خدمات رسانی گذاشته، بحث اختلال در سامانه های موقعیت یابی است؛ موضوعی که همچنان ادامه دارد و باعث ایجاد چالش های جدی در خدمات رسانی شده است.

اساس بسیاری از خدمات تحویل مبتنی بر تعیین دقیق مقصد کاربران است و مختل شدن جی پی اس عملا روند تحویل را با مشکل مواجه کرده است. البته شاید این موضوع مستقیما مربوط به روزهای جنگ نباشد، اما در روزهای اخیر که جنگ هم به پایان رسیده، همچنان این مشکل ادامه دارد و تاثیرات آن بر پلتفرم ها مشهود است.

طاهرخانی همچنین معتقد است که علاوه بر موضوع جی پی اس ها در دوران جنگ موضوعات مرتبط با رگولاتوری - که پیش از جنگ نیز وجود داشت- نه تنها متوقف نشد، بلکه به شکلی عجیب حتی در روزهای بحران و شرایط جنگی نیز ادامه پیدا کرد. او می گوید: مشکلات ما با رگولاتوری در حالی است که انتظار می رفت در آن شرایط بحرانی برخی محدودیت های غیرضروری کنار گذاشته شود، اما حوزه دارو همچنان درگیر همان موانع و مسائل رگولاتوری باقی ماند و بسیاری از داروخانه ها که پیش از جنگ تحت تاثیر این موضوعات قرار گرفته بودند، در طول جنگ نیز با مشکلات مضاعف مواجه شدند. از سوی دیگر، قطعی گسترده اینترنت که در دوره جنگ رخ داد، عملا باعث شد بخش زیادی از کسب وکارها به جای تمرکز بر ارائه خدمت درگیر تثبیت و پایدارسازی کسب وکار خود شوند.

این فعال حوزه سلامت دیجیتال توضیح می دهد که رفع اختلال های ایجاد شده در سمت داروخانه ها و هماهنگی با پیک های تحویل و از طرف دیگر انتقال و تطبیق خدمات به بستر اینترنت ملی، همگی عواملی بودند که باعث شدند کیفیت و سطح خدمات، به ویژه در بخش هایی که نیاز به ارسال و تحویل داشتند، با افت چشمگیر مواجه شود. حوزه سلامت دیجیتال و به ویژه پلتفرم های دارورسانی از این وضعیت آسیب قابل توجهی دیدند.

نیما فاضلی، رییس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، نیز در خصوص چالش های دوره جنگ برای پلتفرم های توزیع آنلاین دارو توضیح می دهد: در جریان بحران جنگ 12 روزه و قطعی های گسترده اینترنت کسب وکارهای فعال در حوزه سلامت دیجیتال با چالش های مضاعفی مواجه شدند؛ یکی از مهم ترین آنها ملی شدن اینترنت و محدود شدن دسترسی به موتورهای جست وجو مانند گوگل بود. به گفته فاضلی در آن بازه زمانی محدودیت های شدیدی اعمال شد که حتی دسترسی به گوگل برای چند روز به طور کامل مسدود شد.

او می گوید: در آن چند روز عملا کسب وکارهای حوزه سلامت دیجیتال متوقف شدند؛ چرا که این پلتفرم ها هنوز در حد برندهای شناخته شده در سطح جامعه نیستند که مردم مستقیما وارد سایت یا اپلیکیشن آنها شوند. عمده مراجعه به این پلتفرم ها از طریق سرچ گوگل و نتایج جست وجوی مرتبط صورت می گیرد.

فاضلی توضیح می دهد که کاربران معمولا با جست وجو عباراتی مانند بهترین دکتر ، بهترین متخصص در یک منطقه یا حتی نام یک پزشک خاص به پلتفرم های سلامت دیجیتال هدایت می شوند و مسدود شدن گوگل به معنای قطع کامل این مسیر دسترسی بود. این مشکل در روزهای قبل و بعد از انسداد کامل گوگل نیز ادامه داشت؛ زیرا ملی شدن اینترنت باعث شد گوگل ترافیک ایران را شناسایی نکند و پلتفرم های ایرانی در نتایج جست وجو دیده نشوند. از سوی دیگر، ابزارهای تبلیغاتی مانند گوگل ادز نیز از دسترس خارج شده بود و این موضوع باعث شد ظرفیت جذب کاربر برای کسب وکارها به شدت کاهش پیدا کند.

به گفته فاضلی، این اختلالات و محدودیت ها باعث شد بسیاری از شرکت های حوزه سلامت دیجیتال طی مدت جنگ 12 روزه با افت شدید درآمد و مراجعه کاربران مواجه شوند. او می گوید: این اختلالات و محدودیت ها باعث شد بسیاری از شرکت های حوزه سلامت دیجیتال. براساس برآوردهایی که از شرکت های عضو انجمن تجارت الکترونیک جمع آوری کردیم، میزان ریزش مراجعه کاربران و افت فروش در این شرکت ها به طور متوسط بین 55 تا 60 درصد بود؛ البته در برخی از روزها و در مورد برخی از شرکت ها این عدد حتی به 80 درصد هم رسید.

به اعتقاد فعالان این بخش ترکیب اختلالات اینترنت، مسدود شدن موتورهای جست وجو و عدم شناخته شدگی کافی برندهای سلامت دیجیتال در میان مردم باعث شد در این مدت کسب وکارهای فعال در این حوزه عملا به مرز تعطیلی برسند.

به گفته فاضلی، چالش های پلتفرم های سلامت دیجیتال با پایان بحران 12 روزه و آتش بس به پایان نرسیده است. او توضیح می دهد که اثرات مخرب آن دوره همچنان ادامه دارد و شرکت ها عملاً موفق به ریکاوری و بازگشت به وضعیت قبل نشده اند. فاضلی تاکید می کند: هرچند آن 10 تا 12 روز تمام شد، اما تبعات آن دوره همچنان پابرجاست. جایگاه سئوی شرکت ها و پلتفرم ها در گوگل به شدت آسیب دیده و دسترسی به ابزارهایی مانند گوگل ادز نیز هنوز به شرایط قبل بازنگشته است.

دلیل این موضوع این است که الگوریتم های گوگل بر مبنای یک هیستوری مشخص عمل می کنند؛ یعنی یک سابقه تاریخی و داده های انباشته که طی زمان درباره هر سایت و اپلیکیشن شکل گرفته است. زمانی که این روند برای مدتی متوقف یا قطع شود، به خصوص در حوزه سئو و تبلیغات گوگل، عملاً بخش زیادی از این سوابق و یادگیری های الگوریتمی ریست می شود.

او با بیان اینکه در عمل، بسیاری از این پلتفرم ها ناچار شده اند فرایند رشد خود در گوگل را از ابتدا آغاز کنند، ادامه می دهد: امروز کسب وکارهای این حوزه در حال صرف هزینه های سنگین در بخش سئو و به طور ویژه در گوگل ادز هستند تا صرفاً بتوانند به سطح پیش از جنگ خود بازگردند. این هزینه ها صرف توسعه یا رشد جدید نمی شود، بلکه صرف بازسازی مسیری است که پیش تر با سرمایه گذاری زمان و هزینه طی شده بود.

در واقع اثرات مخرب بحران صرفاً به همان 10 تا 12 روز محدود نشد، بلکه سرمایه گذاری های پیشین شرکت ها را هم تا حد زیادی از بین برده و آنها را مجبور کرده تا بازی را از ابتدا آغاز کنند.

فاضلی تاکید می کند: هر چند آن 10 تا 12 روز تمام شد، اما تبعات آن دوره همچنان پابرجاست. جایگاه سئوی شرکت ها و پلتفرم ها در گوگل به شدت آسیب دیده و دسترسی به ابزارهایی مانند گوگل ادز نیز هنوز به شرایط قبل بازنگشته است. دلیل این موضوع آن است که الگوریتم های گوگل بر مبنای یک سابقه مشخص عمل می کنند؛ یعنی یک سابقه تاریخی و داده های انباشته که طی زمان درباره هر سایت و اپلیکیشن شکل گرفته است. زمانی که این روند برای مدتی متوقف یا قطع شود، به خصوص در حوزه سئو و تبلیغات گوگل، عملاً بخش زیادی از این سوابق و یادگیری های الگوریتمی ریست می شود.

او با بیان اینکه در عمل بسیاری از این پلتفرم ها ناچار شده اند فرایند رشد خود در گوگل را از ابتدا آغاز کنند، ادامه می دهد: امروز کسب وکارهای این حوزه در حال صرف هزینه های سنگین در بخش سئو و به طور ویژه در گوگل ادز هستند تا صرفاً بتوانند به سطح پیش از جنگ خود بازگردند. این هزینه ها صرف توسعه یا رشد جدید نمی شود، بلکه صرف بازسازی مسیری است که پیش تر با سرمایه گذاری زمان و هزینه طی شده بود.

فعالان این حوزه معتقدند که پلتفرم های توزیع آنلاین دارو و به طور کلی سلامت دیجیتال در روزهای جنگ مسوولیت بیشتری برای فراهم آوردن دسترسی بیشتر و بهتر به خدمات به عهده داشتند. مهدی خدادادی، رییس کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نصر تهران، در این خصوص به دنیای اقتصاد می گوید: پلتفرم ها در حوزه هایی مانند خدمات درمان در محل، دارورسانی و سایر حوزه های سلامت دیجیتال پلتفرم ها کمک های شایانی به مردم ارائه کردند. در این مدت از نهادهای مختلف حتی از وزارت بهداشت و زیرمجموعه های آن درخواست هایی برای همکاری و ارائه خدمات در حوزه اطلاع رسانی، خدمات درمانی و سایر بخش ها به ما ارسال می شد.

به طور مثال، در شرایطی که بسیاری از داروخانه ها تعطیل کرده بودند و مردم در تهیه داروهای مورد نیازشان با سردرگمی مواجه شده بودند، پلتفرم ها فعال ماندند و ارائه خدمات را ادامه دادند. او همچنین معتقد است در حوزه خدمات آنلاین نیز با توجه به برهم خوردن تقسیم جمعیتی و افزایش تراکم جمعیت در برخی مناطق، دسترسی مردم به پزشکان و خدمات درمانی با چالش مواجه شده بود؛ اما پلتفرم ها تلاش کردند ارائه سرویس ها را به شکل مستمر ادامه دهند.

فعالان حوزه سلامت دیجیتال همچنین معتقدند در شرایط پیش از جنگ و پس از آن با نامه نگاری های متعدد در پی آن بوده اند تا مشکلات توزیع آنلاین دارو را رفع کنند، اما همچنان سکوت تنها پاسخی است که از سوی دولت دریافت کرده اند. البته اکنون ماه هاست که کسب وکارهای فعالان در حوزه توزیع اینترنتی دارو به دنبال جدال با سازمان غذا و دارو ضررهای سنگینی را متحمل شده اند.

این کسب وکارها معتقدند که در شرایطی که آنها طی 12 روز جنگ تمام تلاش خود را برای ادامه فعالیت کرده اند، ممکن است تعلیق موضوع و ادامه این ابهام در نهایت تعداد زیادی از آنها را از پا بیندازد.